και η αυτοδικαιολόγηση. Δεν είμαστε μόνο εμείς οι ίδιοι ξεχωριστοί’ το ίδιο ισχύει για τις πράξεις μας και για τις πράξεις των προγόνων μας. Δεν συμπεριφερόμαστε ποτέ ανήθικα, οπότε δεν χρωστάμε τίποτε σε κανέναν.
Τα αναληθή ιστορικά αφηγήματα λειτουργούν ως ένα είδος ομαδικής αυτοεξαπάτησης, από την άποψη ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν στο ίδιο ψέμα. Αν η πλειονότητα ενός πληθυσμού έχει γαλουχηθεί σε ένα συγκεκριμένο αναληθές αφήγημα, τότε αυτό μπορεί να δράσει ως ισχυρός ενοποιητικός παράγοντας. Οι ηγεμόνες με επεκτατικές βλέψεις μπορούν, βέβαια, να εκμεταλλευθούν το γεγονός, επενδύοντας τις στρατιωτικές προσταγές τους με αυταπάτες που απορρέουν από το αφήγημα. Das Deutsche Volk muss Lebensraum habenl (Ο γερμανικός λαός έχει ανάγκη από ζωτικό χώρο!) —φυλαχθείτε γείτονες! Κατά παρόμοιο τρόπο, ο εβραϊκός λαός αξιώνει ένα θεόδοτο δικαίωμα στη γη της Παλαιστίνης, το οποίο απορρέει από ένα βιβλίο που έγραψαν πριν από δύο χιλιάδες χρόνια κάποιοι πρόγονοί τους που ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή —οι αλλόθρησκοι κάτοικοι και οι γειτονικοί λαοί ας πάρουν τα μέτρα τους. Ο περισσότερος κόσμος δεν έχει συναίσθηση της εξαπάτησης η οποία επενδύθηκε στην κατασκευή του αφηγήματος που αποδέχεται ως αληθές· ούτε έχει επίγνωση της συναισθηματικής επιρροής που ασκούν αυτά τα αφηγήματα ή του γεγονότος ότι μπορούν να έχουν σοβαρές μακροχρόνιες συνέπειες.
Η ιστορική έρευνα χαρακτηρίζεται από μια βαθιά αντίφαση ανάμεσα στην προσπάθεια των ιστορικών να ανακαλύψουν την αλήθεια για το παρελθόν και στην επιθυμία τους να κατασκευάσουν ένα αναληθές ιστορικό αφήγημα σχετικά με αυτό. κατασκευάζουμε διαρκώς αναληθή αφηγήματα για τη συμπεριφορά μας, για τις διαπροσωπικές σχέσεις μας και για τις ευρύτερες ομάδες στις οποίες ανήκουμε, οπότε η κατασκευή ενός ακόμη για τη θρησκεία ή για το έθνος μας δεν αποτελεί κάτι το απρόσμενο.
Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν συνήθως λίγοι θαρραλέοι ιστορικοί που αποπειρώνται να πουν την αλήθεια για το παρελθόν: ότι ο ιαπωνικός στρατός είχε εγκαθιδρύσει ένα εκτενές σύστημα καταναγκαστικής σεξουαλικής δουλείας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ότι οι Αμερικανοί σφαγίασαν μαζικά Κορεάτες στον πόλεμο της Κορέας και αργότερα Βιετναμέζους, Καμποτζιανούς και Λαοτινούς στον πόλεμο του Βιετνάμ, ότι η οθωμανική κυβέρνηση διέπραξε γενοκτονία εις βάρος των Αρμενίων, ότι οι σιωνιστές κατακτητές της Παλαιστίνης εξαπέλυσαν μια εκστρατεία εθνοκάθαρσης επί περίπου 700,000 Παλαιστινίων, ότι οι ΗΠΑ βαρύνονται με το άγος μιας μακράς ιστορίας εξολόθρευσης των ιθαγενών Αμερικανών —από τους γενοκτονικούς πολέμους που σημάδεψαν την ίδρυση του αμερικανικού κράτους μέχρι την εξόντωση, διά εντολοδόχων, άνω του μισού εκατομμυρίου Ινδιάνων μόνο τη δεκαετία του 1980— και ότι προσπαθούν, επί έναν αιώνα και πλέον, να χαράξουν τη μοίρα ολόκληρου του Νέου Κόσμου διά της βίας των όπλων. Ωστόσο, οι περισσότεροι ιστορικοί θα αρκεστούν στην εξιστόρηση μιας συμβατικής, εξιδανικευμένης εκδοχής των ιστορικών συμβάντων, και οι περισσότεροι πολίτες των αντίστοιχων κρατών ουδέποτε θα πληροφορηθούν τις σκοτεινές όψεις της ιστορίας τους —ή θα τις απορρίψουν ως αναληθείς αν τύχει να τις πληροφορηθούν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όσο νεότερος είναι ο αποδέκτης της πληροφορίας τόσο μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχει να εκτεθεί σε ένα αναληθές αφήγημα. Έχουμε την τάση να εξιστορούμε στα παιδιά μας ηρωικά αφηγήματα για το ένδοξο παρελθόν μας, θρέφοντας μύθους που διαλύονται μόνο στα πανεπιστημιακά έδρανα. Αυτό, φυσικά, ενισχύει τη μεροληψία μας, αφενός διότι οι απόψεις που διδασκόμαστε σε νεαρή ηλικία ασκούν μεγάλη επιρροή στη ζωή μας και αφετέρου διότι δεν κατορθώνουμε όλοι να φοιτήσουμε στο πανεπιστήμιο, ούτε φυσικά διδάσκονται ιστορία όλοι οι φοιτητές. Ευτυχώς, πολλοί νέοι δεν αποδέχονται άκριτα τις ανοησίες των γονέων τους (και, γενικότερα, των ενηλίκων), οπότε υπάρχουν τουλάχιστον κάποιες τάσεις αντίστασης. Εντούτοις, οι επαγγελματίες ιστορικοί ανά την υφήλιο δέχονται ισχυρές πιέσεις να προβάλουν ωραιοποιημένες εικόνες του παρελθόντος, εν μέρει για να θεμελιωθούν ευρύτερα εθνικά ή θρησκευτικά διδάγματα.
Δεν χωρά αμφιβολία ότι βαδίζει κανείς σε επισφαλές έδαφος όταν θίγει τέτοια ζητήματα. Αυτό που ο ένας θεωρεί ψέμα μπορεί για τον άλλον να αποτελεί ένα βαθιά προσωπικό στοιχείο της ομαδικής του ταυτότητας. Ποιος σου έδωσε το δικαίωμα να σχολιάζεις την ταυτότητά μου; Μπορεί εγώ να πιστεύω ότι απλώς παραθέτω την αλήθεια αναφορικά με τη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά πολλοί Τούρκοι αναμφίβολα θα θεωρήσουν ότι συκοφαντώ τη χώρα τους. Το ίδιο πιθανόν να συμβεί, σε μικρότερο βαθμό ίσως, και με κάποιους από τους Ιάπωνες που θα διαβάσουν για την καταναγκαστική εκπόρνευση, από τον ιαπωνικό στρατό, χιλιάδων υπόδουλων γυναικών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από την άλλη, των περισσότερων Αμερικανών δεν τους καίγεται καρφάκι. Και τι έγινε που εξολοθρεύσαμε τους Ινδιάνους; Τι πειράζει που έχουμε εξαπολύσει σωρεία πολεμικών επιθέσεων κατά των Μεξικανών και τους έχουμε κλέψει τη μισή εδαφική επικράτεια; Δίχως άλλο θα το άξιζαν. Στη σύντομη ιστορία μας ως ανεξάρτητο κράτος, έχουμε εμπλακεί, άμεσα ή έμμεσα, σε ασύλληπτο αριθμό επιθετικών πολέμων, υποβοηθώντας ακόμη και πρόσφατες γενοκτονίες στην Κεντρική Αμερική, στο Βιετνάμ, στην Καμπότζη και στο Ανατολικό Τιμόρ, την ίδια στιγμή που παρεμποδίζαμε τη διεθνή παρέμβαση κατά της γενοκτονίας στη Ρουάντα. Αλλά τι σημασία έχουν όλα αυτά; Μόνο κάποιοι ιδεοληπτικοί της Αριστεράς ασχολούνται με τέτοιες ασήμαντες λεπτομέρειες. Αυτά δεν κάνουν οι Μεγάλες Δυνάμεις; Δεν είμαστε εμείς η μεγαλύτερη όλων;
Ρόμπερτ Τρίβερς – Η μωρία των ανοήτων, εκδ. Κάτοπτρο.
Πηγή
