Για τα γαμήλια έθιμα της ομηρικής κοινωνίας γνωρίζουμε λίγα. Το ότι προ της γαμήλιας τελετής έπρεπε σ ‘αυτόν, που έδινε την ύφη, να ...
εξοφληθούν τα “έδνα”, δηλ. τα δώρα της νύφης αυτό έχει ήδη λεχθεί.
Σε εξαιρετικές περιπτώσεις έμενε η νεαρή γυναίκα “ανέεδνος”, χωρίς “εδνα”, όπως π.χ. η Κασσάνδρα, η μαντική θυγατέρα του Πριάμου. Αντ’ αυτού ο γαμπρός έπρεπε να παρουσιάσει μια αντισταθμιστική επίδοση. Για να κατακτήσει την Κασσάνδρα, υποσχέθηκε ο Ορθρυονεύς στον Πρίαμο ότι θα τον ακολουθούσε με τα όπλα του στην υπεράσπιση της πόλης της Τροίας. Κι εκεί έπεσε.
Εορταστικό κέντρο της γαμήλιας τελετής ήταν ένα πλούσιο γαμήλιο συμπόσιο με μουσική και χορό. Αυτό μπορούσε να λάβει χώρα στο σπίτι του πατέρα της νύφης ή – και αυτό φαίνεται να ήταν ο κανόνας – κοντά στους γονείς του γαμβρού. Έτσι π.χ. ο Σπαρτιάτης ηγεμόνας Μενέλαος έστειλε στη Φθία την όμορφη θυγατέρα του Ερμιόνη για τη γαμήλια τελετή στο σπίτι του γαμπρού Νεοπτολέμου, του γιου του Αχιλλέα και αρχηγού των Μυρμιδόνων ενώ η γαμήλια τελετή του γιου του, του Μεγαπένθη, γιορτάστηκε στο δικό του παλάτι
Αυτή είναι η γιορτή, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, όταν ο Τηλέμαχος, ζητώντας να μάθει για τον πατέρα του, έρχεται στη Σπάρτη. Ο ηγεμόνας κάθεται μαζί με φίλους και γείτονές του στο συμπόσιο. Οι γυναίκες, οι οποίες συνήθως δε μοίραζαν τα εδέσματα των ανδρών, αλλά μπορούσαν να είναι παρούσες, εμφανίζονταν μόνον αργότερα).Ένας τραγουδιστής τραγουδάει με συνοδεία άρπας, χορευτές διασκεδάζουν τους συνδαιτυμόνες
Οι ίδιες διασκεδάσεις προκαλούνται και από τον Οδυσσέα, όταν, για να αποκρύψει το σχεδιαζόμενο φόνο των μνηστήρων και να αποφύγει την πρόκληση εκδίκησης, θέλει να κάμει πιστευτό στους γείτονες το δήθεν δεύτερο γάμο της Πηνελόπης. Γι’ αυτό το σκοπό πρέπει οι πιστοί ακόλουθοι να λουσθούν και να φορέσουν γιορταστικά ρούχα, τραγουδιστές και χορευτές να μπουν σε δουλειά Το βράδυ, ενώ ακόμη διαρκούσε η γιορτή, η νύφη με το φως των δαυλών- περικυκλωμένη από νεαρούς χορευτές και συνοδευόμενη από τραγούδια και μουσική αυλού και άρπας, πεζή ή μεταφερόμενη επάνω σε άμαξα οδηγούνταν από το σπίτι των γονιών του γαμβρού στο δικό του. Η πομπή αυτή πρέπει να είχε το χαρακτήρα λιτανείας, στην οποία άλλοι τραγουδώντας το γαμήλιο τραγούδι ,τον υμέναιο, συμμετείχαν ή άλλοι την αγνάντευαν από τα σπίτια τους αποθαυμάζοντάς την.
Ένα τεκμήριο γι’ αυτό το μέρος της γαμήλιας τελετής είναι η υπό του Ομήρου περιγραφή της ασπίδας του. Η Θέτις, η θεϊκή μητέρα του Αχιλλέα, είχε παραγγέλλει για το γιο της στον Ήφαιστο νέα όπλα, αφού τα δικά του, που τα κρατούσε στη μάχη ο Πάτροκλος, μετά το θάνατο εκείνου είχαν περιέλθει στον Έκτορα .Ο Ήφαιστος κατασκεύασε μια μεγαλειώδη ασπίδα, της οποίας την εξωτερική όψη στόλιζαν διαζώματα διάφορες εικόνες, μεταξύ των οποίων και η εικόνα μιας γαμήλιας τελετής
Κι ακόμα παίρνει βάζει απάνω του δυο πολιτείες ανθρώπων,πανέμορφες. Στη μια ξεφάντωσες ιστόρησε και γάμους ,τις νύφες παίρναν απ’ τα σπίτια τους με φώτα, με λαμπάδες, και τις περνούσαν με νυφιάτικα τραγούδια από τις ρούγες . Και στριφογύριζαν χορεύοντας οι νιοι, κι ανάμεσά τους φαμπόλια και κιθάρες άκουγες να παίζουν κι οι γυναίκες στην πόρτα η καθεμιά τους έστεκε και θάμαζε το ψίκι. (Μετάφραση: Ν. Καζαντζάκη – Κακριδή)
Εικαστικές παραστάσεις του γάμου και του έρωτα
Εικαστικές παραστάσεις ενός γάμου δεν υπάρχουν από την ομηρική εποχή. Διότι και η ασπίδα του Αχιλλέα δεν έχει κανένα πραγματικό ιστορικό πρότυπο, το οποίον είχε προ οφθαλμών ο ποιητής πάντως τη γαμήλια πομπή ακριβώς μπορούν να την απεικονίζουν ως υποκατάστατα μερικές εικόνες με ζευγάρια θεών και ημιθέων, οι οποίες εμφανίζονται κατά το δεύτερο τέταρτο του Ίου αι.
Ένα παράδειγμα καλοδιατηρημένο δείχνει ένας μήλιος αμφορέας, που βρίσκεται στην Αθήνα
Εδώ το ζεύγος των ‘νεόνυμφων, που αναχωρεί, προφανώς αποχαιρετιέται από τους γονείς. Ο Ηρακλής, που είναι δυνατόν να αναγνωρισθεί από τη λεοντή και τη φαρέτρα, ανεβαίνει στην άμαξα κοντά στη νεαρή σύζυγό του. Εκείνη έχει τυλίξει γύρω της το χιτώνα, τον οποίον ανεμίζει με το αριστερό της χέρι. Αυτή η χειρονομία της αποκάλυψης συμβολίζει ότι η γυναίκα παραδίνεται στην κατοχή και την εξουσία του άνδρα και την χαρακτηρίζει ως νύφη ή σύζυγο. Αυτός ο γάμος των ηρώων μπορεί κατά τα τεκμήρια της εικαστικής παράδοσης, που συνδέεται μ’ αυτόν, να αξιολογηθεί ως απεικόνιση των πραγματικών γεγονότων κατά τον αστικό γάμο και να χρησιμεύει ως αντιπροσωπευτικός αυτού.
Άλλες εικαστικές παραστάσεις ,που με σιγουριά θα μπορούσαν να σχετίζονται με την γαμήλια λιγότερο ερωτικά χρωματισμένων εικόνων με ζευγάρια από θεούς, ήρωες ή ανθρώπους. Αυτές εμφανίζονται ουσιαστικά σε δυο κατηγορίες εικαστικών παραστάσεων: Άνδρας και γυναίκα στέκονται αντιμέτωποι ή ο ένας πλάι στον άλλον ή άνδρας και γυναίκα ακόλουθο ένας τον άλλον. Και στις δυο περιπτώσεις δεν είναι πολύ σαφές κατά πόσον πρόκειται για συζύγους, για αρραβωνιασμένους ή για ερωτικό ζευγάρι, που δεν είναι δεμένο με γάμο .
Ακόμη και ο ασφαλής χαρακτηρισμός ενός ζευγαριού μέσα από την ιδιότητα της εικόνας, ή από τον τόπο, όπου βρέθηκε το αντικείμενο δεν προσφέρει καμιά οριστική σαφήνεια .
Ήρα και Ζευς. Ορειχάλκινο αγαλματίδιο. 1ο ήμισυ του 8ου αι. πχ. Βοστώνη
Μια από τις αρχαιότερες εικόνες ζευγαριών είναι ένα γεωμετρικό ορειχάλκινο ειδώλιο που βρίσκεται στη Βοστώνη, το οποίο πιθανότατα έχει δημιουργηθεί στην Ελλάδα. Δείχνει άνδρα και γυναίκα, οι οποίοι έχουν βάλει το βραχίονά του ο ένας επάνω στους ώμους του άλλου. Η γυναίκα μπορεί να αναγνωρισθεί με σαφήνεια από τα σφαιρικά στήθη της. Ο άνδρας φορεί μια ζώνη γύρω από τη μέση του και ένα κράνος στο κεφάλι .’Ίσως το πλαστικό αυτό ειδώλιο να παριστά το Δία και την Ήρα.
Η ενότητα ενός ζευγαριού εκφράζεται στη σκηνή με διάφορες χειρονομίες. Ιδιαίτερη αξία έχει η λαβή γύρω στον καρπό του χεριού, συνήθως εκ μέρους του άνδρα. Αυτή οφθαλμοφανώς συμβολίζει την ιδιοποίηση του άλλου απέναντι, η οποία στη μεταγενέστερη εικονογραφική παράδοση εκφράζει την οδήγηση στον οίκον του. συζύγου. Κατά πόσον η ειδική αυτή σημασία του γάμου εμπεριέχεται ήδη στις πρώτες “εικόνες οδήγησης στο σπίτι”, όπως στο γεωμετρικό κρατήρα που βρίσκεται στο Λονδίνο δηλ. κατά πόσο με τη σχηματοποίηση χαρακτηρίζεται ένα ζεύγος ως νυφικό ή συζυγικό ,αυτό πρέπει να παραμένει ανοιχτό προς έρευνα.
Αρπαγή της Ελένης (;) Κρατήρας. 2ο ήμισυ 8ου αι.πχ. Λονδίνο
Ο συνδυασμός αυτής της “χειραψίας” με το κράτημα ενός στεφάνου, το οποίο ήταν συνηθισμένο ακόμη και στους γάμους ως γενικό γιορταστικό στολίδι, συνηγορεί περί αυτού.
Ενώ η “χειρονομία της οδήγησης στο σπίτι” και το από κοινού κράτημα ενός στεφανιού ή κλάδου φαίνεται να είναι το εξωτερικό, κοινωνικό και νομικό γνώρισμα του συνδέσμου ενός ζευγαριού, άλλες χειρονομίες επαφής φέρνουν στο οπτικό πεδίο καθαρά την ερωτική άποψη του συνδέσμου και με τη λαβή δηλώνουν τον ιδιοκτήτη του σώματος: το πιάσιμο κάτω από το πηγούνι, το χάιδεμα των παρειών, το πασπάτεμα πάνω στα ισχία και το πιάσιμο του μαστού.
Ζεύς και Ήρα. Ξύλινο ανάγλυφο από τη Σάμο.
Περίπου 620πχ. Χάθηκε
Φαίνεται ότι αυτές οι τρυφερότητες δεν περιορίζονταν μόνο σε μερικά ζευγάρια, αλλά ήταν γενικές. Κατά τεκμήριον χρησιμοποιούνται πάντως για την απεικόνιση συζυγικών ζευγαριών, όπως δείχνουν ανάγλυφα του θεϊκού ζευγαριού Δία και Ήρας
Στο σημείο αυτό η εικαστική παράσταση συμφωνεί με τις γραμματειακές μαρτυρίες.
