κατασκευή αγγείων, αδικών για την τελετή του τσαγιού), περιγράφει τη δημιουργική του επαφή με το χρόνο: «Οι άνθρωποι με παρακολουθούν καθώς βγάζω τα αγγεία από το φούρνο. Όλα για μένα γίνονται πολύ γρήγορα.
Βρίσκομαι εκεί κάθε μικροδευτερόλεπτο και κάθε στιγμή είναι διαφορετική. Συμβαίνουν τόσο πολλά σε κάθε κλάσμα δευτερολέπτου -αγγίζω το αγγείο με τη λαβίδα, το βγάζω έξω, το εκθέτω στο οξυγόνο του αέρα. Υπάρχει μια τεράστια ποσότητα χημείας και πρέπει να είμαι παρών κάθε στιγμή. Αν το μυαλό μου δεν είναι σε καλή κατάσταση, το αγγείο θα είναι μια σκέτη αποτυχία. Ακόμη και για να καταλάβω αν η θερμοκρασία είναι η σωστή, δεν αρκεί να χρησιμοποιήσω ένα θερμόμετρο ή να κοιτάξω το ρολόι. Είναι κάτι που σχεδόν δεν μπορώ να το δω, γιατί ο φούρνος είναι καυτός. Είναι μόνο ένας μικρός σπινθήρας. Πρέπει να είμαι εκεί και να αισθάνομαι το χρόνο μέσα μου».
Το να βρίσκεσαι μέσα στη στιγμή σημαίνει ότι πρέπει να βάλεις τον εαυτό σου στα στροβιλιζόμενα τοιχώματα της δίνης όπου λαμβάνει χώρα η κίνηση ανάμεσα στο εσύ και στο μη-εσύ. Οι δημιουργικοί άνθρωποι θεωρούν αυτές τις πλούσιες χρονικές στιγμές ως «στιγμές της αλήθειας» -χρονικές στιγμές κατά τις οποίες βιώνουν τι σημαίνει αυθεντικό.
Όταν υπολογίζουμε το χρόνο μόνο με μηχανικό τρόπο, τον βιώνουμε ως ένα καλάθι για ψώνια που πρέπει να γεμίσει ώς τα χείλη. Το Σαββατοκύριακο έχουμε ένα σωρό δουλειές να κάνουμε και ξέρουμε ότι δεν θα βρούμε το χρόνο να τις φέρουμε όλες σε πέρας. 'Έτσι πιέζουμε τον εαυτό μας, βιάζουμε τα πράγματα και χάνουμε την ουσία της ζωής. Η μέρα ενός στελέχους μιας επιχείρησης μπορεί να αρχίσει με ένα πρόγευμα εργασίας, να ακολουθήσει ένα βιαστικό μεσημεριανό και να τελειώσει με ένα επαγγελματικό δείπνο στο οποίο τα διαπραγματευτικά προβλήματα καταστρέφουν κάθε ευχαρίστηση που μπορεί να προσφέρει το φαγητό.
Άλλοι εργάζονται πάρα πολύ σκληρά, και βρίσκουν χρόνο για να απολαύσουν το φαγητό τους. Είναι συνδεδεμένοι με το φαγητό και προσεκτικοί με το χρόνο που του αφιερώνουν. Το καθημερινό δείπνο δεν τρώγεται στα γρήγορα μπροστά στη συσκευή της τηλεόρασης, αφού είναι μια πράξη που ανανεώνει τους δεσμούς της οικογένειας. Το κάθε πιάτο έχει το δικό του χρόνο· το φαγητό βρίσκεται εκεί για να προσφέρει απόλαυση, κι ένα μέρος της ευχαρίστησης που δίνει έγκειται στο γεγονός ότι επιμηκύνει το χρόνο συγχρωτισμού και συζήτησης με τους φίλους μας γύρω από το βραδινό τραπέζι.
Ζώντας το χρόνο με τον τρόπο αυτό, έχουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε τους ατομικούς ρυθμούς τη ς μέρας. Μπαίνουμε στο χρόνο που είναι απαραίτητος για κάθε δουλειά που έχουμε να κάνουμε και έτσι βιώνουμε ταυτοχρόνους μια πληθώρα χρόνων. Η ατομική μας δημιουργικότητα απαιτεί κάθε δραστηριότητα να γίνεται στον κατάλληλο γι’ αυτή χρόνο. Ο καλλιτέχνης του Ζεν μπορεί να περάσει ώρες, μέρες ή ακόμη και μήνες διαλογιζόμενος μπροστά σε μια λευκή κόλλα, και τελικά να ζωγραφίσει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα μια πεταλούδα που φτερουγίζει πάνω από ένα βλαστό μπαμπού, με ένα κρεσέντο κινήσεων. Μπορούμε να ρωτήσουμε: «Πόσο καιρό χρειάστηκε στην πραγματικότητα ο καλλιτέχνης για να φτιάξει αυτή τη ζωγραφιά; Ένα δευτερόλεπτο; Μήνες ίσως; Μήπως χρόνια; Μπορεί να χρειάστηκε να περάσει μια ολόκληρη ζωή πριν γίνει αυτή η κίνηση».
Οι δημιουργικοί άνθρωποι -και είμαστε όλοι δημιουργικοί-χρειάζονται πολύ χρόνο (όπως τον μετρούν τα ρολόγια) απλώς «μην κάνοντας τίποτε». Στους άλλους δίνουν την εντύπωση ότι ονειροπολούν ή χαζεύουν. Μέσα τους, όμως, είναι συνδεδεμένοι με το χρόνο της δουλειάς, με τους σύνθετους ρυθμούς και τις φράκταλ δομές της. Η ηθοποιός Γκλεντα Τζάκσον παρομοίασε το χρόνο που χρειάζεται ένας ρόλος στις πρόβες για να πάρει σάρκα και οστά, με το χρόνο που χρειάζεται το ψωμί για να ψηθεί στο φούρνο. Η παρατήρησή της φέρνει στο νου την ιδέα της ύλης που σφραγίζεται στο δοχείο του αλχημιστή και μπαίνει στο καυτό εσωτερικό σκοτάδι του φούρνου. Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό στοιχείο της αλχημείας, το οποίο πολλοί ψυχολόγοι θεωρούν ως μεταφορική έννοια της ανθρώπινης εσωτερικής ανάπτυξης, είναι ο αναγκαίος χρόνος που απαιτείται για καθένα από τα διάφορα στάδιά της. Το Έργο, όπως αποκαλείται η αλχημιστική διαδικασία, δεν μπορεί να βιαστεί, ούτε όμως και να καθυστερήσει. Ακριβώς όπως συμβαίνει και με τα βιώματα της ζωής μας, το κάθε στάδιο απαιτεί το δικό του χρόνο.
Η δημιουργικότητα, επομένως, μπορεί να χρειαστεί μεγάλα διαστήματα υποτιθέμενης απραξίας. Μπορεί όμως και να κινηθεί με τρομακτική ταχύτητα, οπότε και ολοκληρώνεται ένα πολύ μεγάλο έργο. Ο ψυχολόγος Χάουαρντ Γκράμπερ ισχυρίζεται ότι οι δημιουργικοί άνθρωποι συχνά αναλαμβάνουν ένα «δίκτυο επιχειρήσεων», κάνουν δηλαδή ταυτοχρόνως πάρα πολλά πράγματα, τα οποία, μολονότι μπορεί να είναι διαφορετικά, καταλήγουν να τροφοδοτούν το ένα το άλλο. Ο Δαρβίνος κρατούσε σημειώσεις για μια μεγάλη γκάμα θεμάτων, όπως για παράδειγμα τη ζωολογία και τη γεωλογία. Το κάθε αντικείμενο που εξέταζε είχε ξεχωριστή ύπαρξη γι’ αυτόν, αλλά όλα αλληλοτροφοδοτούνταν και του έδωσαν τη δυνατότητα να λύσει το πρόβλημα της εξέλιξης. Μια δημιουργική ζωή απαιτεί την προσοχή μας στα πράγματα, έτσι ώστε να επιτρέπεται στο καθένα να αναπτύσσεται με το δικό του τρόπο, ξέχωρα από τις υπόλοιπες δημιουργικές «επιχειρήσεις» που συμβαίνουν σε αυτή τη ζωή.
Δεν είναι αλήθεια, λοιπόν, ότι οι δημιουργικοί άνθρωποι εργάζονται σκληρότερα ή γρηγορότερα από τους υπόλοιπους. Σωστότερο θα ήταν αν λέγαμε ότι οι πολλές δουλειές τους γίνονται ταυτοχρόνως, η καθεμία στο δικό της χρόνο, και οι χρόνοι αυτοί ενώνονται, παίρνοντας ενέργεια ο ένας από τον άλλο. Αν μπορούσαμε να προσθέσουμε το σύνολο του χρόνου μιας δημιουργικής μέρας σε ένα γραμμικό ωρολόγιο πρόγραμμα, η μέρα θα ξεπερνούσε ίσιος κατά πολύ τις είκοσι τέσσερις ώρες. Οι δημιουργοί, όμως, συμμαχούν με τις φράκταλ διαστάσεις του χρόνου και ο χρόνος, με τη σειρά του, τους δίνει το χρόνο που χρειάζονται.
Αυτός ο ίδιος πλούσιος και εκτατός χρόνος βρίσκεται και στη δική μας διάθεση, αλλά η βιομηχανική μας κοινωνία έχει δημιουργήσει τέτοιες συνθήκες, που δεν μας αφήνουν να βιώσουμε το χρόνο με τον τρόπο αυτό. Αν κάνουμε την προσπάθεια να ασχοληθούμε παράλληλα με διάφορα πράγματα, θα μας κατηγορήσουν για ερασιτέχνες, σκόρπιους, ανίκανους να συγκεντρωθούμε σε ένα αντικείμενο, και ακόμη ότι πεταγόμαστε από το ένα θέμα στο άλλο.
Από την άλλη, όμως, αν μένουμε στο γραφείο μας διαλογιζόμενοι, θα κατηγορηθούμε ότι σπαταλάμε άδικα το χρόνο μας και θα μας πουν ότι καλά θα κάναμε να βρίσκαμε κάτι να ασχοληθούμε και γρήγορα μάλιστα. Ο Μπιλ, ένας φυσικός που εργαζόταν για ένα μεγάλο οργανισμό, μετέφερε κάποια φορά στο γραφείο του μια μεγάλη αναπαυτική πολυθρόνα. Όταν ρωτήθηκε ποιος ήταν ο σκοπός της, απάντησε ότι του άρεσε να ονειροπολεί και κάποιες φορές να παίρνει έναν υπνάκο το απόγευμα. Ο διευθυντής έγινε έξω φρένων: «Δεν πληρώνεσαι για να κοιμάσαι· υποτίθεται ότι πρέπει να εργάζεσαι τις ώρες που βρίσκεσαι εδώ». Η παρατήρηση του Μπιλ ότι έκανε περισσότερη δουλειά από τους συναδέλφους του και ότι χρειαζόταν να ονειροπολεί κάποιες στιγμές προκειμένου να σχηματοποιήσει τις ιδέες του, δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Για τον Μπιλ, το να ονειρεύεται σήμαινε να μπαίνει στην πληρότητα του χρόνου· ο γραφειοκράτης αυτό το θεωρούσε σπατάλη του χρόνου για τον οποίο ο Μπιλ πληρωνόταν από τον οργανισμό.
Έτσι, πολλοί από μας αναγκαζόμαστε να κάνουμε μόνο ένα πράγμα και επιστρέφουμε στο σπίτι από τη δουλειά μας εξουθενωμένοι. Αν θέλουμε να ζωγραφίσουμε ή να γράψουμε τα απομνημονεύματά μας, θα πρέπει να περιμένουμε το Σαββατοκύριακο ή τη σύνταξή μας, οπότε και ελπίζουμε να έχουμε περισσότερο χρόνο. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι ο χρόνος που στην πραγματικότητα χρειαζόμαστε είναι ο φράκταλ χρόνος που διαθέτουμε αυτήν ακριβώς τη στιγμή.
F. David Peat, John Briggs – Μια αιρετική άποψη για το χάος στην καθημερινή μας ζωή, Τραυλός
Πηγή
