Τα αφηγήματα είναι σημαντικά...
Ένας φίλος με προειδοποίησε κάποτε να μη χρησιμοποιώ τη λέξη «αφηγήματα», γιατί είναι ένας πολύπλοκος τρόπος για να πει κανείς «ιστορίες». Αλλά τα αφηγήματα αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος ιστοριών. Είναι τα παραμύθια που λέμε ο ένας στον άλλον, μέχρι να τα πιστέψουμε.
Παρακολουθώ τα αφηγήματα για την ευρωπαϊκή ενοποίηση στα μεγαλύτερα κράτη μέλη της Ε.Ε. με αυξανόμενη δυσπιστία. Μία από τις αιτίες της ψήφου υπέρ του Βrexit ήταν η γλώσσα του ευρωσκεπτικισμού και η έλλειψη ενός έξυπνου αντεπιχειρήματος. Παρόμοιες ιστορίες υπονομεύουν και σήμερα την ενότητα της ευρωζώνης.
Ένας διάσημος πολιτικός σχολιαστής του Der Spiegel αποκάλεσε πρόσφατα τους Ιταλούς ζητιάνους που δεν έχουν την αξιοπρέπεια να πουν ένα ευχαριστώ. Πίσω από αυτή την απαράδεκτη προσβολή κρύβεται μια πολύ διαδεδομένη αντίληψη μεταξύ των Γερμανών ότι είναι αυτοί που κόβουν επιταγές στην Ε.Ε. και ιδίως στην Ιταλία. Αλλά η αλήθεια είναι πως η Ιταλία συνεισφέρει στον προϋπολογισμό της Ε.Ε., έχει πρωτογενές πλεόνασμα και πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και δεν έλαβε ποτέ διάσωση από τη Γερμανία.
Μια άλλη συνηθισμένη άποψη στη Γερμανία αλλά και σε πολλές άλλες αγγλόφωνες χώρες είναι πως η Γαλλία αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Ελάχιστοι από όσους υπερασπίζονται την ιδέα αυτή γνωρίζουν πως η οικονομική επίδοση της Γαλλίας είναι παρόμοια με αυτήν της Γερμανίας από τότε που δημιουργήθηκε η ευρωζώνη, περίπου 20 χρόνια πριν.
Αυτό που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό για αυτά τα ψευδή αφηγήματα δεν είναι μόνο η άγνοια και η περιφρόνηση που εκπέμπουν, αλλά η προχειρότητα με την οποία έχουν κατασκευαστεί. Αποτελούν μέρος της λαϊκής σοφίας και θεωρούνται ακριβή απλά γιατί τα επαναλαμβάνουν όλοι εδώ και χρόνια.
Η τάση αυτή μπορεί να παρατηρηθεί στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν το δημοψήφισμα για το Brexit. Αν ο κόσμος έχει συνδέσει τη λέξη «Βρυξέλλες» με αυτήν της «γραφειοκρατίας» για δύο δεκαετίες, γιατί μας προξενεί έκπληξη όταν ψηφίζει για να απαγκιστρωθεί από τη γραφειοκρατία;
Το δίδαγμα που αντλώ από το Brexit είναι ότι τα αφηγήματα διαμορφώνουν την πολιτική. Η λαϊκιστική κυβέρνηση της Ιταλίας δεν είναι ένα εκλογικό ατύχημα, όπως θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε οι μετριοπαθείς Ιταλοί πολιτικοί σχολιαστές. Είναι αυτό που συμβαίνει όταν μια παρατεταμένη οικονομική κάμψη οδηγεί το εκλογικό σώμα κατά του κατεστημένου. Η Ιταλία ήταν κάποτε μία από τις πιο φιλο-ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με το τελευταίο Ευρωβαρόμετρο, είναι πλέον η πιο ευρωσκεπτικιστική.
Τα αφηγήματα είναι σημαντικά και στην πολιτική ανάλυση. Εδώ είμαστε αντιμέτωποι με μια διαφορετική κρίση, αυτή της αυτολογοκρισίας. Στο απόγειο της κρίσης της ευρωζώνης, συμμετείχα για σύντομο χρονικό διάστημα σε μια ομάδα εμπειρογνωμόνων. Θυμάμαι καλά την αρχική δήλωση ενός Γερμανού οικονομολόγου, ο οποίος υποστήριξε πως η ομάδα δεν πρέπει ούτε καν να σκεφτεί προτάσεις που έχει ήδη απορρίψει η γερμανική κυβέρνηση. Αναφερόταν στο ενιαίο ομόλογο της ευρωζώνης, αυτή την απαγορευμένη ιδέα στις συζητήσεις για τις πολιτικές της ευρωζώνης. Διαβάζοντας μια πρόσφατη έρευνα 14 Γάλλων και Γερμανών οικονομολόγων για την ευρωζώνη, η οποία χαρακτηριζόταν από πρωτοφανή έλλειψη φιλοδοξίας, είχα ένα αίσθημα déjà vu.
Γνωρίζω πολλούς οικονομολόγους που σε προσωπικές συζητήσεις δηλώνουν πως συμφωνούν με την ιδέα ότι η ευρωζώνη χρειάζεται ένα ενιαίο ασφαλές στοιχείο ενεργητικού. Αλλά όταν βάζουν το όνομά τους σε εκθέσεις για το ζήτημα, αρχίζουν να μιλάνε σαν πολιτικοί.
Αν ο οδηγός σου είναι ο ρεαλισμός, όπως θα έπρεπε να είναι, τότε η πραγματικότητα της ευρωζώνης θα έπρεπε να είναι το μόνο που έχει σημασία. Το επιχείρημα υπέρ των ενιαίων ομολόγων είναι πως χωρίς αυτά, το χρηματοπιστωτικό σύστημα της ευρωζώνης δεν θα μπορέσει ποτέ να σταθεροποιηθεί. Η ευρωζώνη είναι μια νομισματική ένωση σε μια ημιμόνιμη κατάσταση κρίσης.
Κατανοώ το επιχείρημα ότι τα πολιτικά όρια πρέπει να γίνονται σεβαστά. Η επίλυση της κρίσης της ευρωζώνης έχει να κάνει με τον συμβιβασμό και την υιοθέτηση της δεύτερης ή τρίτης καλύτερης εναλλακτικής. Αλλά έφριξα όταν άκουσα πολιτικούς σχολιαστές να λένε πως η Άγκελα Μέρκελ πρέπει να λάβει τα εύσημα γιατί έδωσε επιτέλους μια απάντηση στον Εμανουέλ Μακρόν για τη μεταρρύθμιση της ευρωζώνης.
Η Γερμανίδα καγκελάριος είπε όχι σχεδόν σε ό,τι είχε προτείνει ο Γάλλος πρόεδρος. Η μόνη παραχώρηση με κάποιο νόημα είναι η βραχυπρόθεσμη γραμμή δανειοδότησης για χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, αλλά με όρους που πιθανότατα θα είναι απαράδεκτοι για χώρες όπως η Ιταλία. Δεν έχω ακούσει κανέναν που να έχει προσπαθήσει να εξηγήσει πώς αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει να μειωθεί η αστάθεια.
Το ίδιο ισχύει και για την ιδέα των 14 οικονομολόγων για τη δημιουργία ενός συνθετικού ευρωομολόγου μέσω της τιτλοποίησης κρατικού χρέους. Είναι η ίδια μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία των τοξικών χρηματοοικονομικών εργαλείων την προηγούμενη δεκαετία. Το αφήγημα είναι το ίδιο με εκείνο που ήταν και τότε. Τα ρίσκα δεν συνδέονται μεταξύ τους, μας λένε. Αν και η παράλληλη πορεία των αποδόσεων των ελληνικών και ιταλικών ομολόγων δείχνει κάτι διαφορετικό.
Το μόνο γνωστό αντίδοτο σε παραπλανητικά αφηγήματα όπως αυτό είναι η αλήθεια. Η μεγαλύτερη απειλή για την ευρωζώνη τώρα είναι ο τοξικός συνδυασμός όσων διακηρύττουν το μίσος και όσων δεν τολμούν να πουν την αλήθεια.
Πηγή
