Πρωί Πέμπτης και στην πύλη των φυλακών Κορυδαλλού επικρατεί χάος. «Προτεινόμενη ώρα εισόδου από την πύλη του...
Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού πριν τις 8.30 π.μ. (λόγω συνωστισμού επισκεπτηρίων φυλακής). Παρακαλούμε για δική σας διευκόλυνση, στον έλεγχο της φυλακής να μην έχετε μαζί σας νερό, καφέ, τρόφιμα, καλώδια (φορτιστές, ακουστικά), κινητό τηλέφωνο. Να έχετε οπωσδήποτε μαζί σας την Αστυνομική σας Ταυτότητα, την οποία θα παραδώσετε στην πύλη και θα πάρετε κάρτα εισόδου που δεν πρέπει να χάσετε», έγραφε η πρόσκληση.
Μέσα στη φυλακή, ακόμη και στους ανοιχτούς χώρους, νιώθεις σαν ο αέρας να είναι πιο πυκνός, πιο βαρύς. Σαν να μην μπορείς να πάρεις εύκολα ανάσα. Ο ήχος από τους μεντεσέδες που τρίζουν υπό το ασήκωτο βάρος των σιδερένιων πυλών, η δύναμη που χρειάζεται να βάλεις για να καταφέρεις να ανοίξεις αυτές τις πόρτες, οι στενοί και σκοτεινοί διάδρομοι που διασχίζεις και η αναμονή...
Αυτά τα λίγα δευτερόλεπτα, που μένεις κλεισμένος ανάμεσα σε δυο βαριές σιδερένιες πόρτες και τα κάγκελα πάνω από το κεφάλι σου να κλείνουν τριγύρω σαν κλουβί, μέχρις ότου σου ανοίξει ο σωφρονιστικός υπάλληλος που χειρίζεται τον μηχανισμό της πόρτας, είναι αρκετά για να κάνουν και τον πιο σκληροτράχηλο να λυγίσει.
Ακόμη και η αυθόρμητη κίνηση, να ελέγξεις το κινητό, καταλήγει σε έναν στιγμιαίο πανικό καθώς το χέρι σου δεν το βρίσκει στη συνηθισμένη τσέπη, προτού θυμηθείς ότι το έχεις αφήσει -μεταξύ άλλων- στην είσοδο. Τα αυτονόητα παύουν να είναι αυτονόητα από τη στιγμή που περνάς την πρώτη σιδερένια πόρτα.
Πλησιάζοντας στον χώρο όπου λειτουργεί το 2ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Κορυδαλλού «Γεώργιος Ζουγανέλης», το τοπίο αλλάζει. Πολύχρωμοι τοίχοι και έργα φυλακισμένων κοσμούν τους γκρίζους διαδρόμους. Το σχολείο γιορτάζει.
Είναι η πρώτη μέρα των εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης, όπου θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα των εργαστηρίων και των εργασιών που πραγματοποίησαν οι έγκλειστοι μαθητές στη διάρκεια της χρονιάς.
Η ερευνήτρια Δώρα Κατσαμώρη στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας «Γ. Ζουγανέλης» στις φυλακές Κορυδαλλού |
Συναντάμε την Παγώνα Κουτούλα, τη διευθύντρια του σχολείου τα τελευταία δύο χρόνια, λίγο πριν ξεκινήσει η εκδήλωση. «Η λειτουργία ενός σχολείου μέσα στη φυλακή δίνει μια κανονικότητα στους κρατούμενους.
Το σχολείο επενδύει στον φωτεινό τους εαυτό και αποτελεί ελπίδα ότι, ακόμη και αν εκδήλωσαν παραβατική συμπεριφορά στο παρελθόν, φοιτώντας στο σχολείο θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να επανακοινωνικοποιηθούν ομαλότερα στο μέλλον», μας λέει.
Στον διάδρομο βλέπουμε χαμογελαστούς ανθρώπους που συζητούν. Δεν ξεχωρίζεις τους κρατούμενους από τους επισκέπτες. Στο κάτω κάτω, όλοι βρίσκονται εκεί για να υποστηρίξουν την προσπάθεια που κατέβαλαν όλο το προηγούμενο διάστημα.
Η Αρετή Τζελέπη, φυσικός, εργάζεται στο 2ο ΣΔΕ Κορυδαλλού τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
«Την πρώτη φορά ήρθα πολύ φοβισμένη. Ο τότε διευθυντής, ο Γ. Ζουγανέλης, το όνομα του οποίου φέρει το σχολείο μετά τον αιφνίδιο θάνατό του το 2016, μου είχε πει: “Εδώ μέσα, ακόμη κι αυτός που δεν είναι, γίνεται δάσκαλος”. Οι ανάγκες είναι πολύ μεγάλες σε όλα τα επίπεδα. Σε εκπαιδευτικό, ψυχολογικό, συναισθηματικό επίπεδο. Ο χειρισμός των εκπαιδευομένων πρέπει να γίνεται με πολλή προσοχή και σεβασμό. Δεν είναι παιδιά. Είναι ενήλικοι άντρες με διαμορφωμένη προσωπικότητα.
»Με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτουμε, συχνά ούτε κι αυτά, γινόμαστε οι δάσκαλοι του παλιού καιρού. Με κάθε δυσκολία που ξεπερνάμε, τα λόγια του Ζουγανέλη ακούγονται ακόμη πιο αληθινά», μας λέει η κ. Τζελέπη, η οποία τρία χρόνια τώρα δηλώνει πρώτο στη λίστα προτίμησης το 2ο ΣΔΕ Κορυδαλλού.
»Η εκδήλωση ξεκίνησε με έναν σύντομο απολογισμό της χρονιάς που πέρασε από τη διευθύντρια του σχολείου και συνεχίστηκε με παρουσίαση των Σχεδίων Δράσης και των Εργαστηρίων που πραγματοποιήθηκαν με τη βοήθεια εκπαιδευτικών αλλά και εθελοντών.
»Την ίδια μέρα η Δώρα Κατσαμώρη, υποψήφια διδάκτωρ του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, οργάνωσε το δρώμενο με τίτλο «Συνέντευξη από έναν εκπαιδευόμενο», κατά τη διάρκεια του οποίου παρουσιάστηκε ένα κολάζ με τις απαντήσεις που έδωσε η πλειονότητα των κρατουμένων σε ερωτήματα που τους έθεσε στο πλαίσιο της έρευνας για τη διδακτορική της διατριβή με θέμα: «Εκπαίδευση για την ιδιότητα του πολίτη και κοινωνικά ευπαθείς ομάδες: Η περίπτωση των σχολείων δεύτερης ευκαιρίας στις φυλακές».
Η έννοια του «πολίτη»
Από την πρώτη μέρα των εκδηλώσεων στο 2ο ΣΔΕ Κορυδαλλού | Το πεδίο της έρευνάς της αφορά κυρίως την έννοια της ιδιότητας του πολίτη και οι ερωτήσεις που έθεσε στους εκπαιδευόμενους είχαν να κάνουν με έννοιες όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, ο πολίτης, το κράτος, οι νόμοι και η υπακοή σε αυτούς.
Το δείγμα του ερωτηματολογίου είναι νέοι άντρες γύρω στα 32, οι περισσότεροι παντρεμένοι με παιδιά, που στην πλειονότητά τους προέρχονται από περιβάλλον χαμηλού μορφωτικού, κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου, όπου αναγκάστηκαν ή επέλεξαν να εγκαταλείψουν το σχολείο και να εργαστούν από πολύ μικρή ηλικία, χωρίς να έχουν την απαραίτητη στήριξη για συνέχιση των σπουδών τους από την οικογένειά τους. Για κάποιους η παραβατικότητα ήταν σχεδόν αναπόφευκτη, λόγω της ανάγκης τους για χρήματα· για κάποιους άλλους ήταν θέμα επιλογής· και για μία μικρότερη ομάδα, τρόπος ζωής.
Μετά το τέλος της θεατρικής παράστασης, οι εκπαιδευόμενοι που συμμετείχαν στο εργαστήριο θεάτρου μαζί με τις δύο εθελόντριες/εμψυχώτριες Ελένη Ευθυμίου και Μαρία Μακρυνικόλα | «Ενα από τα συμπεράσματα που προκύπτει από την έρευνά μου είναι ότι το εκπαιδευτικό σύστημα δεν κατάφερε να “κρατήσει” τα παιδιά που σε νεαρή ηλικία δεν μπόρεσαν να ενταχθούν εύκολα σε αυτό για κοινωνικο-οικονομικούς λόγους. Εντοπίζω επίσης ένα μεγάλο κενό στην εκπαίδευση γύρω από την έννοια της ιδιότητας του πολίτη και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι γνώσεις, οι αρχές και οι αξίες των οποίων όφειλαν να διατρέχουν το σύνολο του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
»Οι εκπαιδευόμενοι με τους οποίους έκανα τις συνεντεύξεις παρουσίαζαν αρχικά μια δυσκολία στο να εκφραστούν γύρω από έννοιες όπως “πολίτης”, “δημοκρατία”. Την έννοια μάλιστα της δημοκρατίας καθώς και την έννοια του κράτους τις ταύτιζαν συχνά με τους πολιτικούς και τη γενικότερη πολιτική κατάσταση στη χώρα μας, εκφράζοντας μια δυσπιστία όσον αφορά το δημοκρατικό μας πολίτευμα.
»Η έννοια της ελευθερίας φαίνεται να τους συγκινεί βαθιά και τη θεωρούν το πλέον σημαντικό πράγμα, ενώ εκφράζουν έντονα το αίσθημα της αδικίας που νιώθουν. Οχι τόσο επειδή είναι στη φυλακή, καθώς έχουν πλήρη επίγνωση ότι διέπραξαν ένα αδίκημα και οφείλουν να τιμωρηθούν γι’ αυτό, όσο για την αντιμετώπισή τους από το δικαστικό σύστημα», μας λέει η Δώρα Κατσαμώρη, προσθέτοντας ότι «το σχολείο είναι ένας χώρος μέσα από τον οποίο οι κρατούμενοι μεταμορφώνονται. Σέβονται ιδιαίτερα τους εκπαιδευτικούς, τη διευθύντρια και τους εθελοντές του σχολείου και φροντίζουν τον χώρο.
»Φυσικά σημαντικό ρόλο για τη φοίτησή τους στο σχολείο παίζει το “μεροκάματο”, όπως συνηθίζουν να το λένε οι ίδιοι (σ.σ.: πρόκειται για τον λεγόμενο ευεργετικό υπολογισμό ποινής όπου μία ημέρα φοίτησης στο σχολείο προσμετράται ως δύο ημέρες έκτισης ποινής), αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι για να το αποκτήσεις. Στην κουζίνα, στο σιδηρουργείο, στο κυλικείο. Το σχολείο αποτελεί συνειδητή επιλογή για την πλειονότητα των εκπαιδευομένων.
»Τα διάφορα εργαστήρια που παρακολουθούν, όπως το εργαστήριο του θεάτρου, του κινηματογράφου και του χορού, λειτουργούν ιδιαίτερα ευεργετικά για τους ίδιους, καθώς η τέχνη φαίνεται να τους απελευθερώνει και να τους βοηθάει να εκφραστούν.
»Το πιο σημαντικό ίσως όφελος του σχολείου είναι το γεγονός ότι τους δίνει τη δυνατότητα να φανταστούν τον εαυτό τους διαφορετικά. Να ανακαλύψουν ταλέντα που δεν πίστευαν ότι είχαν, να αναλάβουν ρόλους και να καλλιεργήσουν τις απαραίτητες ικανότητες και γνώσεις που θα τους βοηθήσουν στη μετέπειτα επανένταξή τους στην κοινωνία. Δεν είναι πλέον κρατούμενοι, αλλά μαθητές, ηθοποιοί, φωτογράφοι», λέει η νεαρή ερευνήτρια.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης, ένα νέο παιδί τραβάει ασταμάτητα φωτογραφίες και χειροκροτά δυνατά στο τέλος κάθε παρουσίασης. Είναι ο Δημήτρης, 28 ετών, καταδικασμένος με πολυετή κάθειρξη καθώς διέπραξε πάνω από δεκαέξι ληστείες τραπεζών.
Πρόκειται για «κοφτερό μυαλό», όπως μας λένε οι καθηγητές του, με έφεση στα μαθηματικά. Μέσα στη φυλακή πήρε απολυτήριο Γυμνασίου και αποφάσισε να συνεχίσει για το Λύκειο. Εντάχθηκε, λοιπόν, στη διαδικασία των «κατ’ ιδίαν» διδαχθέντων, μελετώντας την ύλη των πανελλαδικών μόνος του με τη συνδρομή εθελοντών εκπαιδευτικών. Αποφοίτησε πρόπερσι από την Α’ Λυκείου με 18,5 και του χρόνου θα δώσει πανελλαδικές με στόχο να περάσει στο Μαθηματικό.
Στιγμιότυπο από τον φιλικό αγώνα δισφαίρισης, ενός αυτοσχέδιου παιχνιδιού των μαθητών του ΣΔΕΗ εκδήλωση της Πέμπτης ολοκληρώθηκε με έναν φιλικό αγώνα δισφαίρισης, ενός παιχνιδιού που έχουν φτιάξει οι κρατούμενοι με την ομάδα εκπαιδευόμενων του ΣΔΕ Αγίων Αναργύρων. Την επομένη, συνεχίστηκαν οι παρουσιάσεις των Σχεδίων Δράσης και των Εργαστηρίων με αποκορύφωμα τη θεατρική παράσταση, μια διασκευή του γνωστού έργου «Οι δώδεκα ένορκοι», από το εργαστήριο θεάτρου.
Οι εκπαιδευόμενοι επέδειξαν επαγγελματική συνέπεια και μεταμορφώθηκαν πάνω στη «σκηνή». Ηταν σαν να παρακολουθούσες παράσταση με επαγγελματίες ηθοποιούς.
«Εστω και ένας άνθρωπος να καταφέρει να αλλάξει τη ζωή του, να δει τον εαυτό του όπως δεν τον είχε δει πριν από τη φυλακή, είναι επιτυχία για το σχολείο. Γι’ αυτόν τον λόγο παλεύουμε να διατηρήσουμε τον θεσμό των ΣΔΕ μέσα στις φυλακές», μας λέει η διευθύντρια του σχολείου, τονίζοντας την ανάγκη αναβάθμισης και επέκτασης του θεσμού σε όλα τα καταστήματα κράτησης.
Το 2ο ΣΔΕ «Γ. Ζουγανέλης» σε αριθμούς
Το 2ο ΣΔΕ «Γ. Ζουγανέλης» ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2005 στο Κατάστημα Κράτησης του Κορυδαλλού. Σε αυτά τα 13 χρόνια έχει δεχτεί περισσότερους από 700 εκπαιδευόμενους, με 179 από αυτούς να έχουν αποκτήσει απολυτήριο Γυμνασίου μέσα στο σχολείο.
Το σχολικό έτος 2016-2017 με τη συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων πραγματοποιήθηκαν οι προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις Γυμνασίου και Λυκείου με εξεταστικές επιτροπές που προσήλθαν στο σχολείο καθώς και οι πανελλαδικές εξετάσεις «κατ’ ιδίαν διδαχθέντων» υποψηφίων στο Γενικό και Επαγγελματικό Λύκειο με την ίδρυση εξεταστικών κέντρων εντός του σχολείου. Φέτος λειτούργησαν πέντε τμήματα στο Κεντρικό και άλλα δύο τμήματα στο Παράρτημα του Νοσοκομείου των φυλακών, με συνολικά 95 μαθητές.
Μια δεύτερη ευκαιρία για όλους
Η αναμνηστική φωτογραφία μετά το τέλος του αγώνα |
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας είναι δωρεάν δημόσια σχολεία εκπαίδευσης ενηλίκων, με συνολική διάρκεια φοίτησης δύο εκπαιδευτικά έτη. Απευθύνονται σε ενηλίκους που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση και οι οποίοι μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της φοίτησης αποκτούν τίτλο σπουδών ισότιμο του Γυμνασίου.
Το πρόγραμμα σπουδών των ΣΔΕ διαφέρει από το αντίστοιχο της τυπικής εκπαίδευσης. Εχει πιο ευέλικτο περιεχόμενο, προσαρμοσμένη διδακτική μεθοδολογία και αξιολόγηση των εκπαιδευομένων. Υιοθετείται, δηλαδή, η αρχή των πολυγραμματισμών, με το πρόγραμμα σπουδών να περιλαμβάνει: Γλωσσικό Γραμματισμό (Ελληνική Γλώσσα), Αριθμητικό, Πληροφορικό, Κοινωνικό, Επιστημονικό και Περιβαλλοντικό Γραμματισμό καθώς και διδασκαλία της Αγγλικής Γλώσσας και Πολιτισμική-Αισθητική Αγωγή.
Το πρώτο ΣΔΕ μέσα σε φυλακή λειτούργησε πιλοτικά στη Λάρισα το 2004. Σήμερα, σε σύνολο 34 καταστημάτων κράτησης λειτουργούν 13 Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας. Σε αυτά διδάσκουν αποσπασμένοι και ωρομίσθιοι εκπαιδευτικοί, που διορίζονται όμως με μεγάλη καθυστέρηση κάθε χρόνο.
Επίσης στα ΣΔΕΦ δεν προβλέπονται τμήματα Λυκείου και Δημοτικού, επομένως, οι κρατούμενοι που επιθυμούν να ολοκληρώσουν το Δημοτικό ή να συνεχίσουν με σπουδές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υποχρεούνται να ακολουθήσουν τη διαδικασία των «κατ’ ιδίαν διδαχθέντων», βασιζόμενοι στη στήριξη εθελοντών εκπαιδευτικών και φυσικά στην ατομική προσπάθειά τους.
Πηγή
