Ι. Ανάγκη Γεωπολιτικού Ρεαλισμού στην Ευρωπαϊκή Πολιτική...
Η επικείμενη Σύνοδος του ΝΑΤΟ στις 11-12 Ιουλίου στις Βρυξέλλες και η διμερής συνάντηση του Προέδρου Τραμπ με τον Πρόεδρο Πούτιν στις 16 Ιουλίου στο Ελσίνκι, μπορεί να αποβούν καθοριστικές για το μέλλον της Ατλαντικής Συμμαχίας αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Σε κάθε περίπτωση αναγκάζουν την ΕΕ σε μια πορεία γεωπολιτικής αυτογνωσίας, σε μία περίοδο που αντιμετωπίζει κρίσιμες εξωτερικές και εσωτερικές προκλήσεις• το αυτοχειριαστικό Brexit σκιάζει την συνοχή της, το δόγμα Τραμπ αμφισβητεί τους πυλώνες της παγκόσμιας μεταπολεμικής τάξης, ιδιαίτερα την Διατλαντική σχέση, το ΝΑΤΟ, την ΕΕ καθώς και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ). Η ρεβανσιστική επανάκαμψη της Ρωσίας και κυρίως η άνοδος της Κίνας, σηματοδοτούν μακροπρόθεσμες ανακατατάξεις. Η Ευρώπη, αντιμέτωπη με τη νέα εποχή της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων, χρειάζεται ένα ρεαλιστικό δόγμα ως πυξίδα στη μετάβαση της από οικονομική υπερδύναμη προς μια στερεά πολιτική ένωση με κοινή εξωτερική πολιτική καθώς και πολιτική άμυνας και ασφάλειας. Για αυτό οι στρατηγικές επιλογές της θα πρέπει να εδράζονται σε νηφάλια και διεισδυτική ανάλυση και τομές που θα διασφαλίσουν τη συνοχή και την επιβίωση της λαμβάνοντας υπόψη τις παρακάτω παραμέτρους:
• Πρώτον, τη δομή του νέου παγκόσμιου πολυπολικού συστήματος όπου δεσπόζουν τέσσερις πυρηνικές δυνάμεις (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία και Ινδία) μεταξύ των οποίων δεν υπάρχει κάποιο κράτος-μέλος της ΕΕ. Το μετά το 1989 μονοπολικό σύστημα υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ που δέσποσε για ένα τέταρτο του αιώνα, ήταν αυτό που ακολούθησε το διπολικό σύστημα του Ψυχρού Πολέμου (ΗΠΑ/Ρωσία). Τώρα η Pax Americana έφθασε στο τέλος της και βρισκόμαστε ήδη στη περίοδο της realpolitiκ όπου στενά εθνικά συμφέροντα υπερτερούν των συμμαχιών και συνασπισμών.
• Δεύτερον, το στρατηγικό αναπροσανατολισμό των προτεραιοτήτων των ΗΠΑ - της πιο ισχυρής παγκόσμιας στρατιωτικής δύναμης- προς τη ΝΑ Ασία, όπου η Κίνα αναδύεται ως περιφερειακός ηγεμών. Η προσέγγιση αυτή εκφράζεται ιδιαίτερα με την μείωση των δυνάμεων των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ και το αντίστοιχο αίτημα αύξησης των στρατιωτικών δαπανών των Ευρωπαίων εταίρων, που για τις ΗΠΑ αποτελούν "λαθρεπιβάτες", κατά τον επιμερισμό των βαρών των αμυντικών δαπανών. Ευρύτερα, επιβάλλει ότι θα διατηρούν δυνάμεις όπου διακυβεύονται άμεσα ζωτικά συμφέροντα τους ενώ θα αναθέτουν την διατήρηση της περιφερειακής ασφάλειας στους άμεσα ενδιαφερομένους π.χ. Ευρωπαίους, εξοικονομώντας έτσι δυνάμεις για τη ΝΑ Ασία.
• Τρίτον, την αναζωπύρωση του εθνικισμού ως την πιο ισχυρή ιδεολογία, όπως εκφράστηκε στη Μ. Βρετανία με το Brexit, στις ΗΠΑ, στη Ρωσία αλλά και στις Ουγγαρία και Πολωνία είναι τροχοπέδη για την ευρωπαϊκή ενοποίηση και υπονομεύει τη λειτουργία διεθνών οργανισμών όπως ΝΑΤΟ, ΠΟΕ κα.
ΙΙ Οι Στρατηγικές Επιλογές της Ευρώπης
Για σχεδόν πενήντα χρόνια η Ευρώπη απόλαυσε τη σταθερότητα και την ειρήνη που διασφάλιζε η αμερικανική αμυντική ομπρέλα προστασίας μέσω του ΝΑΤΟ. Χαρακτηριστικό στοιχείο της μετά το 1989 μονοπολικής περιόδου ήταν η ηγεμονία του αμερικανικού "φιλελευθερισμού στην εξωτερική πολιτική" (κράτος δικαίου, ελευθερία λόγου, δημοκρατικές διαδικασίες) την οποία αποπειράθηκε να υλοποιήσει με τις "σταυροφορίες" στρατιωτικών επεμβάσεων που ακολούθησαν καθεστωτικές αλλαγές και έξωθεν επιβαλλόμενοι κοινωνικοί μετασχηματισμοί σε χώρες όπως το Αφγανιστάν και το Ιράκ, που κατέληξαν σε αποτυχίες. Στην ίδια περίοδο διατηρήθηκε η ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη, εφόσον δεν εμφανίστηκε περιφερειακός ηγεμών. Ωστόσο, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ επέλεξαν τη διεύρυνση τους στην Ουκρανία και αντιμετώπισαν τη ρωσική αντίδραση, με τη Μόσχα να παραβιάζει διεθνές δίκαιο και να προσαρτά την Κριμαία και να στρέφεται προς την Κίνα. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν επιτεύχθηκε μια νέα αρχιτεκτονική στρατηγικής ασφάλειας μεταξύ των τριών δυνάμεων (ΕΕ, ΗΠΑ, Ρωσία).
Σήμερα η ΕΕ είναι αναγκασμένη να προωθήσει την πολιτική ενοποίηση με γεωπολιτικές στοχεύσεις, που θα πρέπει να διαπνέονται από το δόγμα του ρεαλισμού που επιβάλλει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο όπως είναι και όχι ως προβολή των επιθυμιών της. Η ΕΕ χρειάζεται να ιεραρχήσει τα ζωτικά της συμφέροντα προβαίνοντας τουλάχιστον σε τρεις σημαντικές αλληλένδετες πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την θέση της σε αυτή τη μεταβατική περίοδο:
• Α. Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Άμυνας: Η ενδεχόμενη ανάληψη μεγαλύτερων αμυντικών δαπανών από τους Ευρωπαίους στο ΝΑΤΟ, όπως απαιτείται από τις ΗΠΑ, αυξάνει τη σημασία της ΕΕ ως σταθεροποιητικού παράγοντα στην Ευρώπη. Για αυτό είναι σημαντικό η μετάβαση να είναι βαθμιαία ώστε να επιτρέψει στην ΕΕ την ανάπτυξη των αναγκαίων θεσμών και δομών ασφάλειας. Γιατί η στόχευση αυτόνομης αμυντικής λειτουργίας της ΕΕ συμβαδίζει με το ρόλο των περισσότερων κρατών της ως μελών του ΝΑΤΟ. Οι αμυντικές δαπάνες των κατ’ ιδίαν κρατών-μελών της ΕΕ ανέρχονται περί τα 200 δισ. ευρώ ετησίως, είναι πολλαπλάσιες αυτών της Ρωσίας, ισοδύναμες σχεδόν με αυτές της Κίνας και όμως η ΕΕ θεωρείται αμυντικά ευάλωτη λόγω της έλλειψης πολιτικής βούλησης συντονισμού. Τα θέματα της ευρωπαϊκής ασφάλειας περιλαμβάνουν όχι μόνο τη στρατιωτική (πυρηνική) διάσταση, αλλά και τις απειλές της τρομοκρατίας, του κυβερνοχώρου και το περιβάλλον. Η ΕΕ χρειάζεται να βελτιστοποιήσει τις συνέργειες ανάμεσα στις εσωτερικές πολιτικές (ασφάλεια, εμπορική πολιτική, ενέργεια, περιβάλλον,) και την εξωτερική πολιτική ώστε να αναπτύσσει και την αναγκαία αποτρεπτική δύναμη, πχ η υπεράσπιση ενεργειακών πόρων στην Μεσόγειο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αξιόπιστη ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας. Κυρίως όμως κορυφαία προτεραιότητα της πολιτικής της ΕΕ πρέπει να είναι βελτίωση των σχέσεων με την Ρωσία και συνακόλουθα με την Τουρκία.
• Β. Ρωσία: Ο πολύπειρος π. ΥΠΕΞ της Γερμανίας κ Genscher, έλεγε ότι στην Ευρώπη δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει σταθερότητα χωρίς την Ρωσία ή εναντίον της Ρωσίας. Η Ρωσία είναι μια πυρηνική δύναμη και διαθέτει κολοσσιαία ενεργειακά κοιτάσματα. Έχει επιλέξει την ασφάλεια έναντι των ατομικών ελευθεριών. Είναι μια χώρα οικονομικά και δημογραφικά φθίνουσα, εξαρτώμενη σε μεγάλο βαθμό από τις αγορές της ΕΕ, η οποία αντίστοιχα είναι ενεργειακά και δημογραφικά ευάλωτη. Παρά τις πολλαπλές διαφορές και δυστοκίες στις σχέσεις μεταξύ ΕΕ-Ρωσίας (κυρώσεις), προτεραιότητα της ΕΕ θα πρέπει να είναι η βελτίωση των σχέσεων και εμπέδωση ενός modus vivendi με την Ρωσία. Σε αυτή την προοπτική μια νέας ειδικής συμφωνίας, θα πρέπει να εντοπίζονται με σαφήνεια τα θέματα των διαφορών μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας με αμοιβαίο σεβασμό των ζωτικών συμφερόντων, την προστασία συνόρων και ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να εστιάζεται στους τομείς: α) ασφαλείας, β) ευρύτατης οικονομικής συνεργασίας (π.χ. Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών) και γ) ενέργειας κτλ.. Η συμφωνία αυτή πρέπει να έχει ως κύριο στόχο να συγκρατήσει την Ρωσία ως εταίρο στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ζώνης επιρροής σε μια περίοδο που η Ρωσία έχει σαφώς προσεγγίσει την Κίνα. Κρίσιμης σημασίας μπορεί να αποβεί μια προσγειωμένη προσέγγιση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας, η οποία όμως δεν θα υποβάθμιζε τον ρόλο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
• Γ. Τουρκία: Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, βρίσκεται σε μια περιοχή κρίσεων της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου. Διέρχεται μια μεταβατική περίοδο που χαρακτηρίζεται από όξυνση του εθνικισμού, αυταρχικές παρεκκλίσεις, ενώ κεντρόφυγες τάσεις (Κουρδικό) απειλούν την πολιτειακή συνοχή της. Μια γεωπολιτική επιλογή της ΕΕ επιβάλει την ενίσχυση του φιλοευρωπαϊκού προσανατολισμού της Τουρκίας. Η κρίση του μεταναστευτικού ανέδειξε μια από τις πλευρές της αλληλεξάρτησης Τουρκίας - ΕΕ. Η Τουρκία δεν έχει ρεαλιστικές πιθανότητες να καταστεί σύντομα ένα "πλήρες" μέλος της ΕΕ, εφόσον δεν πληρούνται τα πολιτικά κριτήρια της Κοπεγχάγης. Ωστόσο, η ΕΕ θα μπορούσε να σκεφτεί μια ειδική συμφωνία που θα εμπεριείχε στοιχεία ασφάλειας, σταθερότητας, προωθημένης τελωνειακής και οικονομικής ένωσης και του μεταναστευτικού. Αυτή θα θα ενίσχυε τις φιλοευρωπαϊκές τάσεις της και θα προωθούσε την σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή μας μέσω της αναβάθμισης της ΕΕ πράγμα που θα διευκόλυνε ενδεχομένως και την διευθέτηση των εκκρεμών μας θεμάτων.
ΙΙΙ. Ελλάδα
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια από τις πιο ευαίσθητες περιφέρειες της ΕΕ όπου έχουν κονιορτοποιηθεί τα παραδοσιακά γεωπολιτικά σημεία αναφοράς, με εκκρεμή σημαντικά θέματα εξωτερικής πολιτικής. Το κρίσιμο ερώτημα και για την χώρα μας είναι αν ο προϊών κατακερματισμός της παγκόσμιας τάξης θα ευνοήσει την ανάδειξη περιφερειακών ηγεμόνων που θα καθορίσουν τους κανόνες του παιχνιδιού στη σφαίρα επιρροής τους ή αντίθετα η ΕΕ, ως παρουσία γεωοικονομικού ρεαλισμού και πολιτικής ισορροπίας καθώς και το ΝΑΤΟ, μαζί με άλλες φιλελεύθερες δημοκρατίες, θα μπορέσουν να αντισταθούν στην επικίνδυνη εθνικιστική εσωστρέφεια που σηματοδοτεί μια δυσοίωνη προοπτική για την δημοκρατία, την Ευρώπη και την παγκόσμια διακυβέρνηση. Στη νέα περίοδο της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων. το μήνυμα του πολυπολικού συστήματος είναι ότι οι μικρομεσαίες χώρες όπως η Ελλάδα, είναι αναγκασμένες να είναι φερέγγυοι εταίροι, σταθερά ενταγμένες σε πολιτικούς οργανισμούς όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ για να διασφαλίζουν την ασφάλεια και την ευημερία τους.
Για αυτό η Ελλάδα θα πρέπει να πρωτοστατήσει στις διεργασίες της υπό διαμόρφωση Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης, καθώς έχει σημαντικό ποσοστό αμυντικών δαπανών. Τα ζωτικά συμφέροντα της ΕΕ και της Ελλάδας συγκλίνουν στο βαθμό που η ΕΕ θα προωθεί την πολιτική άμυνας και ασφάλειας και θα ενισχύει τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, θα προωθεί συνεκτική μεταναστευτική πολιτική και πολιτική ασύλου που θα ενισχύουν την ασφάλεια στη περιοχή μας. Η βελτίωση των σχέσεων της ΕΕ με τη Ρωσία και ιδιαίτερα με την Τουρκία, θα μπορούσαν να αποβούν επωφελείς για τα συμφέροντα μας. Δυστυχώς οι πρόσφατοι κυβερνητικοί χειρισμοί της τελευταίας περιόδου ιδιαίτερα προς την Τουρκία δεν χαρακτηρίζονταν πάντα από την σοβαρότητα που επιβάλει η διαχείριση μιας κρίσιμης σχέσης.
Στην εποχή αυτή της realpolitik, όπου φαίνεται ο κανόνας της ισχύος υπερισχύει του κράτους δικαίου, ο οξυμένος εθνικισμός απειλεί το μέλλον της μεταπολεμικής Δύσης και την ΕΕ. Ωστόσο μια νηφάλια προσέγγιση εύκολα θα αναδείκνυε τη σημαντική συνέργεια συμφερόντων για την ασφάλεια και σταθερότητα μεταξύ ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ. Οι εξελίξεις των δυο επόμενων εβδομάδων θα δείξουν σε ποιο βαθμό οι ηγεσίες των χωρών της Δύσης είναι ικανές να συλλάβουν τα κρίσιμα μηνύματα αυτής της συγκυρίας.
*Ο Γιώργος Ζαββός ήταν Ευρωβουλευτής της ΝΔ και ο πρώτος Πρεσβευτής της Ευρωπαικής Επιτροπής στη Δημοκρατία της Σλοβακίας. Είναι Senior Advisor του Centre for European Policy Studies (CEPS) των Βρυξελλών
Πηγή
