σχετικά με το τι μπορεί να την προκάλεσε, πώς μπορεί να το επηρεάσει και, γενικότερα, να καταλάβει ποιες μπορεί να είναι οι προθέσεις του άλλου.
Οι επιστήμονες διατείνονται ότι η ικανότητα αυτή είναι πλήρως ανεπτυγμένη στην ηλικία των τεσσάρων-πέντε ετών, ότι είναι ανεξάρτητη από το δείκτη νοημοσύνης (IQ) και ότι παιδιά και ενήλικες με αυτισμό παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα σ'αυτή την ικανότητα.
Η παραπάνω ικανότητα περιγράφηκε με τη «Θεωρία του Νου», η οποία διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1978 από τους David Premack και Guy Woodruff. Πρόκειται για μια έμφυτη ικανότητα να κατανοούμε ότι κάθε άνθρωπος έχει νου με διαφορετικές επιθυμίες, προθέσεις, πεποιθήσεις και νοητικές καταστάσεις, ενώ μπορεί ακόμα και να διατυπώνουμε θεωρίες, με κάποιο βαθμό ακρίβειας, σχετικά με το ποιες είναι αυτές οι επιθυμίες, οι προθέσεις, οι πεποιθήσεις και οι νοητικές καταστάσεις. Επιστημονικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί δεν μπόρεσαν να εντάξουν τα ζώα στη «Θεωρία του Νου», ωστόσο έχουν καταλήξει ότι οι χιμπαντζήδες έχουν τουλάχιστον ορισμένες συνιστώσες του.
Είμαστε, λοιπόν, το μοναδικό είδος σ' αυτό τον πλανήτη που περνάει χρόνο προσπαθώντας να κατανοήσει τον εαυτό του αλλά και τους άλλους γύρω του; Είμαστε τα μοναδικά «ζώα» που προσπαθούν να βελτιώσουν την ποιότητα της σκέψης τους και τη διάθεσή τους, ενώ παράλληλα αγωνιίζονται για την αυτοπραγμάτωση; Όπως φαίνι ται, μάλλον ναι.
Η ενδοπροσωπική νοημοσύνη μοιάζει πολύ με τη «Θεωρία του Νου», καθώς αφορά στη συμπεριφορά, τη δική μας και των άλλων, και στις σκέψεις που κάνουμε σχετικά με αυτήν στη διάρκεια της ημέρας: «Τι να σκέφτεται, άραγε;», «Αν του πω την αλήθεια, θα πληγωθεί «Αν πω απλά "συγγνώμη" θα αποφύγουμε τον καβγά» και ένα σωρό τέτοιες στιγμιαίες σκέψεις, κάποιες από τις οποίες ούτε καν ανιιλαμβανόμαστε ότι τις κάνουμε.
Ατομα με ιδιαίτερα ανεπτυγμένη ενδοπροσωπική νοημοσύνη γίνονται εξαιρετικοί ψυχολόγοι, δάσκαλοι, κοινωνικοί λειτουργοί,εναλλακτικοί θεραπευτές (π.χ. μουσικοθεραπευτές), πολιτικοί, αλλά και εξερευνητές ή... πιλότοι! Ακόμα και η τάση για εξερεύνηση φανερώνει μια πολύ καλή ενδοπροσωπική νοημοσύνη.
Στην καθημερινή μας ζωή, η ενδοπροσωπική νοημοσύνη εκφράζεται μέσα από την ενασχόλησή μας με τη φιλοσοφία ή τη θρησκεία ή, απλά, όταν περνάμε πολλές ώρες ονειροπολώντας και όταν ξαναφέρνουμε συνεχώς στο μυαλό μας συγκεκριμένες καταστάσεις που περάσαμε για να τις επεξεργαστούμε και πάλι. Απ' την άλλη, μπορεί να εκφραστεί και μέσα από τον μελλοντικό προγραμματισμό πρόσω πικών στόχων και σχεδίων ή μέσα από την αναζήτηση βαθύτερων νοημάτων σε μια συζήτηση, σε ένα κείμενο ή ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό.
Ο Χάουαρντ Γκάρντνερ έχει προτείνει και έναν ένατο τύπο νοημοσύνης, την υπαρξιακή νοημοσύνη, η οποία έχει κάποιες ομοιότητες με την ενδοπροσωπική. Για παράδειγμα, άνθρωποι που έχουν καλή υπαρξιακή νοημοσύνη σκέφτονται πολύ θεωρητικά και φιλοσοφικά για όλα τα πράγματα, αλλά, ταυτόχρονα, είναι σε θέση να βρουν πρα κτικές λύσεις σε προβλήματα, λαμβάνοντας υπόψη ηθικά ζητήμαια που μπορεί να προκύψουν. Ακριβώς επειδή ο τύπος αυτός νοημοσύ νης είναι πιο θεωρητικός και αφαιρετικός, δεν θα γίνει αναφορά σ'αυ τόν στο βιβλίο, αλλά τα χαρακτηριστικά του θα ενσωματωθούν στον τύπο της ενδοπροσωπικής νοημοσύνης.
Διάσημες προσωπικότητες με ενδοπροσωπική νοημοσύνη
Οι άνθρωποι που είναι γνωστοί για την ενδοπροσωπική τους νοημοσύνη δεν είναι πάρα πολλοί, ίσως γιατί το θέμα της αυτογνωσίας και του εσωτερικού ταξιδιού συνδυάζεται συνήθως με εσωστρέφεια, μοναχικότητα και σιωπή. Ωστόσο, θα αναφερθούν εδώ κάποιες προσωπικότητες που ξεχωρίζουν, κυρίως για την έμπνευση που έχουν προσφέρει στην ανθρωπότητα.
Η Ελλάδα έχει να προσφέρει παραδείγματα εξαιρετικής ενδοπρο- σωπικής νοημοσύνης, κυρίως από την αρχαιότητα, όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης.
Από τον διεθνή χώρο, προσωπικότητες με ανεπτυγμένη ενδοπροσωπική νοημοσύνη υπήρξαν ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο Γκάντι, η Έμιλι Ντίκινσον, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και η Έλεν Κέλερ.
Μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες με ανεπτυγμένη ενδοπροσωπική νοημοσύνη ήταν ο Τζίντου Κρισναμούρτι. Γεννημένος το 1895 σ'ένα φτωχό χωριό της Ινδίας, κατάφερε, τρεις δεκαετίες αργότερα, να στρέψει το παγκόσμιο ενδιαφέρον πάνω του. Χωρίς πανεπιστημιακές σπουδές και έχοντας απορρίψει κάθε είδους οργανωμένη γνώση, φιλοσοφικές θεωρίες και δόγματα, έφτασε στο σημείο να έχει ως συνομιλητές του διακεκριμένους επιστήμονες και αρχηγούς κρατών, ενώ λίγο πριν το θάνατό του βραβεύτηκε από τον Ο.Η.Ε. για το συνολικό του έργο. Οι δυτικοί τον έβλεπαν περισσότερο ως «γκου- ρού», οι ανατολίτες ως «φιλόσοφο», αλλά ο ίδιος απέρριπτε κάθε περιγραφή που του δινόταν.
Η ενδοπροσωπική του νοημοσύνη ήταν αυτή που τον έφερε σε επαφή με δεκάδες ακροατήρια σε όλο τον κόσμο, μέσω της έμπνευσης που «ανέδιδε». Ήταν ενάντια σε κάθε είδους «εσωτερική» διδασκαλία και προέτρεπε το συνομιλητή του να παρατηρεί κατευθείαν τις δικές του δραστηριότητες και να μην ορίζει τον εαυτό του μέσω κάποιας θεωρίας ή αυθεντίας. Ως αυθεντία δεν όριζε μόνο την αυθεντία του άλλου, αλλά και την αυθεντία των εννοιών και της εμπειρίας του παρελθόντος που μπορεί να «κουβαλά» ο καθένας μέσα του.
Πίστευε ότι ο καθένας μπορεί να δει καθαρά μέσα του και ότι αυ_ μπορεί να γίνει άμεσα, χωρίς τη χρήση οποιοσδήποτε μεθόδου. Ήταν ο πρώτος που ανέφερε πως ο παρατηρητής είναι και το παρατηρο μενο, πως ο σκεπτόμενος είναι η σκέψη. Αργότερα, η κβαντική θεωρία επιβεβαίωσε και πρακτικά ότι ο παρατηρητής όντως επηρεάζει την παρατηρούμενη πραγματικότητα.
Μπαίνοντας στον πειρασμό να τον ερμηνεύσουμε κατά κάπο τρόπο, θα λέγαμε ότι μας ανοίγει το δρόμο για να αναπτύξουμε τη δική μας ενδοπροσωπική νοημοσύνη. Η μόνη οδηγία που δίνει και οποία εμπνέει είναι ότι για αυτή τη διαδικασία χρειάζεται καθαρή παρατήρηση σε βάθος, υπογραμμίζοντας ότι η μηχανικότητα της σκέψης -ως κίνηση της μνήμης- είναι εμπόδιο και όχι εργαλείο.
