Στο άρθρο αυτό φιλοξενούμε τη διάσημη θεωρία του Poe σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να είναι γραμμένη η καλή λογοτεχνία και ποιος είναι ο στόχος της, και πράγματι, θα δούμε να υλοποιείται αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «ενότητα αποτελέσματος».
Αυτή η λογοτεχνική «καθολικότητα» προέρχεται από μια συλλογή βασικών στοιχείων, τα οποία ο συγγραφέας θεωρεί αναπόσπαστα και απαραίτητα για την «δημιουργία μιας ιστορίας», είτε αφορά την ποίηση, είτε την πρόζα, τα οποία, τελικά παράγουν ένα «ζωντανό αποτέλεσμα».
Θέλοντας να εξηγήσει τι κρύβεται πίσω από αυτό, ο Poe μας εισάγει στο έργο του με τίτλο “The Raven (Το Κοράκι). Θα πρέπει να λάβουμε ως δεδομένο ότι Το Κοράκι επιτυγχάνει τον επιθυμητό στόχο, το τελικό αποτέλεσμα. Ο Poe δεν έχει καμία αμφιβολία για αυτό, αλλά πώς το κάνει; Ενάντια σε κοινότοπες ιδέες που θέλουν τον συγγραφέα «να δημιουργεί μέσα από μια εκστατική φρενίτιδα – μια παρανοϊκή διαίσθηση», ο Poe με «μεγάλη ευκολία έφερνε στη μνήμη του τα διαδοχικά βήματα που ακολούθησε σε κάθε του δημιούργημα»- βήματα που ο ίδιος τα θεωρούσε «μαθηματικής ακρίβειας». Ούτε ο ίδιος το θεωρεί ως «παραβίαση της κοσμιότητας», για να τραβήξει την κουρτίνα και να αποκαλύψει τα κόλπα του. Οι 7 συμβουλές που ακολουθούν δεν είναι παρά το απαύγασμα των αρχών του Poe, τις οποίες ο ίδιος θεωρεί σημαντικές για μια «επιτυχημένη» λογοτεχνική σύνθεση.
1. Θα πρέπει να ξέρεις το τέλος ήδη πριν ξεκινήσεις να γράφεις.
«Τίποτα δεν είναι πιο σαφές» αναφέρει ο Poe, «από το γεγονός ότι η κάθε πλοκή, για να αξίζει να λέγεται πλοκή, θα πρέπει ο συγγραφέας να την επεξεργαστεί στο μυαλό του μέχρι τον επίλογο, πριν γίνει οποιαδήποτε προσπάθεια να αποτυπωθεί η ιστορία με την πένα.». Μόλις ξεκινήσει η γραφή, ο συγγραφέας πρέπει να έχει το τέλος «πάντα στο μυαλό του» για να «δώσει στην πλοκή τον απαραίτητο αέρα της συνέπειας και του αναπόφευκτου».
2. Μην μακρηγορείτε — ο κανόνας της «ενιαίας συνεδρίασης».
Ο Poe αναφέρει ότι «εάν κάποιο λογοτεχνικό έργο είναι πολύ μεγάλο για να το διαβάσει κανείς με ένα διάβασμα, θα πρέπει να αφήσουμε στην άκρη το εξαίρετα σημαντικό στοιχείο, αυτό της ενότητας της εντύπωσης». Αν υποχρεώσουμε τον αναγνώστη να κάνει ένα διάλειμμα, «τα γεγονότα του κόσμου θα μπερδευτούν» και θα λύσουν τα μάγια. Αυτό το «όριο του ενός διαβάσματος» έχει και τις εξαιρέσεις του βέβαια. Θα πρέπει να είναι έτσι—αλλιώς το μυθιστόρημα δεν θα είναι λογοτεχνία. Ο Poe αναφέρει τον Robinson Crusoe ως ένα παράδειγμα μιας τέχνης που «δεν απαιτεί ενότητα». Αλλά ο κανόνας του ενός διαβάσματος ισχύει για όλα τα ποιήματα, και για τον λόγο αυτό, αναφέρει, ότι ο Χαμένος Παράδεισος του Milton δεν επιτυγχάνει τον σκοπό του
3. Αποφασίστε ποιο θα είναι το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ο συγγραφέας πρέπει να αποφασίσει προκαταβολικά σχετικά με την «εντύπωση» που θέλει να αφήσει στον αναγνώστη. Ο Poe εικάζει απίστευτα πολλά στοιχεία σχετικά με την ικανότητα των συγγραφέων να χειριστούν τα συναισθήματα των αναγνωστών. Είχε και την τόλμη να ισχυριστεί ότι το πλάνο του Κορακιού κατέστησε το έργο παγκοσμίως αξιόλογο. Ίσως και είναι κι έτσι, αλλά, ίσως δεν εμπνέει, σε καθολικό βαθμό, μια εκτίμηση της ομορφιάς που «εξωθεί την ευαίσθητη καρδιά να ξεσπά σε δάκρια» – το επιθυμητό αποτέλεσμα του Poe για την ποίηση.
4. Επιλέξτε τον τόνο του έργου.
Ο Poe αξιώνει το μεγαλύτερο βάρος για το έργο του, αν και αμφισβητείται εάν ήταν όντως τόσο σοβαρό. Καθώς η «ομορφιά είναι η μοναδική αποδεκτή ιδιότητα του ποιήματος» εν γένει, και Το Κοράκι συγκεκριμένα, «η Μελαγχολία είναι ως εκ τούτου ο πιο έγκυρος από όλους τους ποιητικούς τόνους». Οποιονδήποτε τόνο και να επιλέξει κανείς, η τεχνική που χρησιμοποιεί ο Poe, και προτείνει, πιθανώς ισχύει. Είναι η τεχνική ενός ρεφρέν— μίας επαναλαμβανόμενης «νότας-κλειδιού» σε λέξεις, φράσεις, εικόνες που διατηρούν την ίδια διάθεση, ένα είδος της ομηρικής φόρμουλας, θα έλεγε κανείς. Στο Κοράκι η λέξη όχι πια (“Nevermore”) έχει αυτή τη λειτουργία, μια λέξη που επέλεξε ο Poe για την φωνητική της χροιά και για τις έννοιες που περικλείει.
Ο Poe ισχυρίζεται ότι η επιλογή να δημιουργήσει ένα ρεφρέν στο Κοράκι προέκυψε από την επιθυμία να συμφιλιώσει την αδιαμφισβήτητη «μονοτονία της άσκησης» με τις έλλογες ικανότητες του ανθρώπινου χαρακτήρα. Η αρχική του σκέψη ήταν να βάλει τη λέξη στο στόμα ενός παπαγάλου, μετά θεώρησε ότι η καλύτερη λύση ήταν ένα Κοράκι – «το πουλί νοσηρών οιωνών» – για να διατηρήσει έναν μελαγχολικό τόνο.
5. Ορίστε ποιο θα είναι θέμα και ο χαρακτηρισμός του έργου.
Εδώ ο Poe κάνει τον δικό του ισχυρισμό για «τον θάνατο μια όμορφης γυναίκας» και προσθέτει, «τα χείλια που ταιριάζουν σε ένα τέτοιο θέμα είναι εκείνα ενός ερωτευμένου εραστή». Επιλέγει αυτά για να ζωντανέψει το θέμα του – «τον πιο μελαγχολικό» Θάνατο». Αντιθέτως με τις μεθόδους ενός συγγραφέα, ο Poe κινείται από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, επιλέγοντας χαρακτήρες ως εκφραστές ιδεών.
6. Ορίστε ποιο θα είναι το μέτρο και η διάταξη του ποιήματος.
Στο Κοράκι ο Poe αναφέρει, ότι «έπρεπε να συνδυάσει τις δύο ιδέες, ενός εραστή που θρηνεί για τη χαμένη αγαπημένη κι ένα Κοράκι που επαναλαμβάνει συνεχώς τη λέξη «όχι πια» («Nevermore»). Καθώς ένωνε αυτά τα δύο, συνέθεσε πρώτα το ποίημα από την τρίτη έως την τελευταία στροφή, οπότε με τον τρόπο αυτό καθόρισε τον «ρυθμό, το μέτρο και το μήκος και τη γενικότερη διάταξη» του υπόλοιπου ποιήματος. Όπως και στο στάδιο του σχεδιασμού, ο Poe ισχυρίζεται ότι η συγγραφή «έχει την αρχή της – στο τέλος».
7. Δημιουργήστε το σκηνικό.
Αν και αυτή η διάσταση ενός έργου φαίνεται να είναι ο προφανής τόπος να αρχίσει κανείς, ο Poe το κρατά έως το τέλος, αφού έχει ήδη αποφασίσει για ποιον λόγο επιθυμεί να θέσει τους συγκεκριμένους χαρακτήρες στη συγκεκριμένη τοποθεσία, οι οποίοι λένε συγκεκριμένα πράγματα. Μόνο όταν έχει ξεκαθαρίσει τον σκοπό που έχει και έχει σχεδιάσει με εύρος και προκαταβολικά τον τρόπο που σκοπεύει να το κάνει, αποφασίζει «να τοποθετήσει τον εραστή στην κάμαρά του….μια κάμαρα επιπλωμένη με πολυτέλεια». «Μόλις κάποιος φτάσει σε αυτές τις λεπτομέρειες στο τέλος δε σημαίνει, ωστόσο, ότι αυτά είναι σκέψεις που προκύπτουν αργότερα, αλλά ότι υποδηλώνονται – ή προκύπτουν αναπόφευκτα – από το έργο που προηγείται. Στην περίπτωση του Κορακιού, ο Poe μας λέει ότι για να φέρει εις περάς το λογοτεχνικό του σχέδιο είναι «απαραίτητη μια στενή περιμετρική διαμόρφωση του χώρου για να εκτυλιχθεί το μεμονωμένο περιστατικό».
Καθ΄όλη τη διάρκεια της ανάλυσής του, ο Poe συνεχίζει να τονίζει—με τον υψηλό βαθμό επανάληψης που ενθαρρύνει σε κάθε γραπτό του – ότι «στο μυαλό του έχει πάντοτε την αυθεντικότητα». Ωστόσο, για τον Poe, η αυθεντικότητα δεν είναι «θέμα, όπως νομίζουν κάποιοι, παρόρμησης ή διαίσθησης». Αντιθέτως, αναφέρει, «απαιτεί, για την επίτευξή της, λιγότερη επινοητικότητα από αρνητισμό». Με άλλα λόγια, ο Poe προτείνει ότι ο συγγραφέας θα πρέπει να κάνει πλήρη χρήση των γνωστών συμβάσεων και μορφών, αλλά να διαφοροποιηθεί, όσον αφορά τον συνδυασμό και την προσαρμογή αυτών ούτως ώστε να ταιριάζουν με τον σκοπό του έργου, να τον κατακτήσουν.
Παρά το γεγονός ότι ορισμένες συζητήσεις σχετικά με την τεχνική του Poe σχετίζονται συγκεκριμένα με την ποίηση, όπως μαρτυρεί η πεζογραφία του, αυτά τα βήματα εφαρμόζονται άνετα και στην τέχνη του διηγήματος. Και αν και ο ίδιος επιμένει ότι οι απεικονίσεις της Ομορφιάς και του Θανάτου – ή της μελαγχολικής ομορφιάς του θανάτου – σηματοδοτούν τον ύψιστο λογοτεχνικό σκοπό, κάποιος σίγουρα θα μπορούσε να προσαρμόσει την φόρμουλα αυτή σε λιγότερο μακάβρια και νοσηρά θέματα!
Πηγή
