Σε όλες τις συζητήσεις που κάνω τον τελευταίο καιρό για το μέλλον (για το τι πρέπει να γίνει για το ένα ή το...
άλλο θέμα, τι πρέπει να κάνουμε ως χώρα ή ως πολίτες), υπάρχει πάντα ένα κοινό υπόβαθρο, ένας άγραφος κανόνας, μια συμφωνία ανάμεσα στους συμμετέχοντες που απλά υπονοοείται: ότι τα πράγματα στο μέλλον θα είναι λίγο-πολύ όπως είναι τώρα, ίσως λίγο διαφορετικά, λίγο πιο εξελιγμένα, αλλά πάντως παρόμοια.
Γιατί αλλιώς δεν έχει βάση η συζήτηση. Δεν μπορείς να κουβεντιάσεις το μεταναστευτικό, το φορολογικό, το ασφαλιστικό σύστημα, την Ευρωπαϊκή Ένωση ή την εκπαίδευση αν δεν θεωρείς ως δεδομένο ότι ο κόσμος στον οποίο υφίστανται αυτά τα θέματα έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία δεν μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά από τα βασικά χαρακτηριστικά που έχει σήμερα, γιατί αλλιώς θα χρειαστεί μια ολόκληρη άλλη συζήτηση μέχρι να αποφασίσετε πώς θα αλλάξουν τα χαρακτηριστικά, και ποιος έχει το χρόνο να κάνει συζητήσεις για το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα κάνει άλλες συζητήσεις τη σήμερον ημέρα;
Το πρόβλημα είναι το εξής: πολύ γρηγορότερα από ό,τι φανταζόμαστε, τα βασικά χαρακτηριστικά του κόσμου μας θα αλλάξουν. Και θα αλλάζουν πολύ και με τρόπους τόσο δύσκολο να προβλεφθούν. Σε πέντε ή σε δέκα χρόνια τίποτε δεν θα μπορεί να συζητηθεί με τους όρους που συζητιέται σήμερα.
Πώς μπορείς να μιλήσεις για θέματα εργασίας ή εκπαίδευσης στην Ελλάδα του 2018, όπου όλοι ασχολούνται με το ύψος του βασικού μισθού και των συντάξεων ή με το πώς θα βολεύονται όλοι οι μαθητές σε χαμηλού επιπέδου πανεπιστημιακές σχολές, την ώρα που το 65% των σημερινών παιδιών θα δουλέψουν σε επαγγέλματα που δεν υπάρχουν ακόμα, μέχρι τα μέσα του αιώνα οι μηχανές θα μετατρέψουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανειδίκευτους αλλά και μεγάλο κομμάτι της μεσαίας τάξης σε άνευ αντικειμένου “άχρηστους” και μέχρι τα τέλη του αιώνα η κλιματική αλλαγή θα μετατρέψει εκατομμύρια ανθρώπους σε πρόσφυγες;
Το μέλλον, βεβαίως, πάντα ήταν ένα μέρος τρομακτικό, γεμάτο αλλαγές, μυστήρια και σκοτάδια. Ήταν όμως και κάτι άλλο: μακρινό. Δεν είναι πολύ μακρινό πια. Αυτή είναι μία από τις συχνότερες ενστάσεις ανθρώπων που κρατούν πιο επιφυλακτική στάση: ότι αυτές οι αλλαγές, ακόμη κι αν γίνουν, θα αργήσουν πολύ για να μας απασχολεί από τώρα. Πράγματι, μπορεί κάποιες να αργήσουν πολύ. Αλλά κάποιες δεν θα αργήσουν καθόλου -κάποιες έχουν ξεκινήσει ήδη.
Στο νέο βιβλίο της διαΝΕΟσις “Ο Γρίφος των 100 Χρόνων”, δυο καθηγητές από το LBS, η Λίντα Γκράτον και Άντριου Σκοτ, περιγράφουν ότι το γνωστό μοντέλο ζωής των τριών φάσεων (εκπαίδευση-καριέρα-σύνταξη) έχει ήδη τελειώσει, όχι μόνο επειδή οι ανάγκες της αγοράς εργασίας το επιβάλλουν, αλλά και επειδή το προσδόκιμο ζωής του ανθρώπου στο δυτικό κόσμο δεν σταματά να αυξάνεται. Τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα έχουν πάνω από 50% να ζήσουν μέχρι την ηλικία των 105. Τα παιδιά μας θα δουν τον 22ο αιώνα, κι αυτό σημαίνει ότι θα αντιμετωπίσουν αφ’ ενός όλες τις προκλήσεις του μέλλοντος (ακόμα και αυτές που μας μοιάζουν “μακρινές”) και αφ’ ετέρου ότι δεν υπάρχει περίπτωση να περιμένουν ότι το 2070 θα δουλεύουν σε ένα αντικείμενο που σπούδασαν το 2038, ούτε πως το 2080 θα βγουν στη σύνταξη.
Το βιβλίο δεν κοιτάζει τόσο μακριά. Βλέπει πώς αλλάζουν οι ζωές των 20χρονων, των 40χρονων ή των 60χρονων σήμερα και τι προσαρμογές θα πρέπει αυτοί να κάνουν στην ζωή τους για να είναι πιο προετοιμασμένοι για όσα έρθουν. Πώς θα πρέπει να επανεκπαιδεύονται, πώς θα πρέπει να επενδύουν σε αυτά που το βιβλίο αποκαλεί “άυλα” περιουσιακά στοιχεία (τις γνωριμίες, τα δίκτυα, τις εμπειρίες) και πώς πρέπει να προγραμματίζουν το οικονομικό, οικογενειακό και επαγγελματικό τους μέλλον με ρεαλισμό. Δεν μας λένε τι θα γίνει το 2050 (κανένας δεν ξέρει) αλλά μας εξηγούν πώς έχουν τα πράγματα σήμερα, προς τα πού πάει το πράγμα και τι εφόδια χρειάζεται ένας πολίτης (αλλά και οι επιχειρήσεις, και τα κράτη) για να είναι όσο το δυνατό πιο προετοιμασμένος.
Μερικές φορές στις συζητήσεις για το φορολογικό και τις συντάξεις και το τι ώρα πρέπει να πηγαίνουν τα παιδάκια στο σχολείο, αρχίζω να τους λέω τέτοια πράγματα, για αυτοκίνητα ρομπότ και ΑΙ συμβολαιογράφους. Η συζήτηση σχεδόν πάντα παύει. Κάποιοι τα απορρίπτουν όλα αυτά ως επιστημονική φαντασία, άλλοι τα απορρίπτουν ως θέματα που θα απασχολήσουν άλλες, επόμενες γενιές σε πεντακόσια χρόνια, και άλλοι απλά βαριούνται, καθώς έχουν έρθει για να μιλήσουμε για το φορολογικό σύστημα, τι ρομπότ τους λέω. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση. Πλέον καταλήγω με το εξής, από νέο του βιβλίο του Ισραηλινού ιστορικού Γιουβάλ Νώε Χαράρι, “21 Lessons for the 21st Century”:
“Αν κάποιος σας περιγράψει τον κόσμο του 2050 και η περιγραφή του σας ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, πιθανότατα κάνει λάθος. Αλλά αν σας περιγράφει τον κόσμο του 2050 και η περιγράφή του δεν σας ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, τότε σίγουρα κάνει λάθος”.
Πηγή
