Η πόλη της Θεσσαλονίκης υµνήθηκε όσο καµία. Ρεµπέτικα, λαϊκά, δηµοτικά, ελαφρά, ροκ τραγούδια γράφτηκαν γι’ αυτήν και µάλιστα τα πιο εµβληµατικά (και τα περισσότερα)...
όχι από θεσσαλονικείς δηµιουργούς!
Από τα σεφαραδίτικα (ισπανοεβραϊκά) τραγούδια του 19ου αιώνα στην «Εκδίκηση της Γυφτιάς» και από τα προπολεµικά ρεµπέτικα στις Τρύπες και τον Σωκράτη Μάλαµα. Το πέπλο της µουσικής ντύνει δεκάδες χρόνια τη Θεσσαλονίκη που εµπνέει και στεγάζει όλες τις «οικογένειες». Η σκηνή της Θεσσαλονίκης δεν είναι ενιαία, ούτε βέβαια ο τόπος καταγωγής είναι αυτός που προσδιορίζει τη δηµιουργία. Κανείς όµως δεν µπορεί να αµφισβητήσει πως η συµπρωτεύουσα τροφοδοτεί δεκάδες χρόνια τώρα το µουσικό τοπίο. Ολες οι πτέρυγες της µουσικής βρίσκουν τον χώρο τους εδώ.
Αυτό που εντυπωσιάζει πάντως είναι το γεγονός πως η ίδια η Θεσσαλονίκη (και οι συνοικίες της) υµνήθηκε όσο καµία πόλη και µάλιστα τα γνωστότερα τραγούδια γι’ αυτήν… δεν έχουν γραφτεί από Θεσσαλονικείς!
«Πάµε τσάρκα πέρα στο Μπαξέ - Τσιφλίκι/ κούκλα µου γλυκιά απ’ τη Θεσσαλονίκη/ στου Νικάκη τη βαρκούλα γλυκιά µου Μαριγούλα/ να σου παίξω φίνο µπαγλαµά…».
Ποιος δεν έχει τραγουδήσει τον περίφηµο «Χατζή µπαξέ» (του 1942) σε πρώτη εκτέλεση από τους Στράτο Παγιουµτζή και Βασίλη Τσιτσάνη ή σε µια από τις εκατοντάδες επανεκτελέσεις του; «Δούλεψα στα «Κούτσουρα του Δαλαµάγκα», όπου έγραψα και το περίφηµο τραγούδι.
Δεν σου είπα όµως το πιο σηµαντικό: στη Θεσσαλονίκη άνοιξα και δικό µου µαγαζί, ένα ουζερί στη Διαγώνιο. Εκεί έγραψα πολλά τραγούδια», ο Βασίλης Τσιτσάνης σε µια συνοµιλία του µε τον Λευτέρη Παπαδόπουλο το 1972 ανακαλεί στη µνήµη του το ουζερί στην οδό Παύλου Μελά 22. Ο Τσιτσάνης είναι από τα Τρίκαλα και µεγαλουργεί στην Αθήνα, η Θεσσαλονίκη όµως αφήνει αναµφίβολα τη σφραγίδα της στο έργο του.
Μια ακόµη επιτυχία του τρικαλινού δηµιουργού είναι βέβαια η «Οµορφη Θεσσαλονίκη», που ηχογραφήθηκε το 1950 σε πρώτη εκτέλεση από τον Πρόδροµο Τσαουσάκη, τη Ρένα Ντάλια και τον Αθανάσιο Γιαννόπουλο.
«Είσαι το καµάρι της καρδιάς µου/ Θεσσαλονίκη όµορφη γλυκιά/ κι αν ζω στην ξελογιάστρα την Αθήνα/ για σένα τραγουδώ κάθε βραδιά». Η «Κατερίνα η Θεσσαλονικιά» σε πρώτη εκτέλεση Στελάκη Περπινιάδη, Ιωάννας Γεωργακοπούλου και Βασίλη Τσιτσάνη συµπληρώνει το παζλ των τραγουδιών του δηµιουργού που γράφτηκαν µε αναφορά στη Νύφη του Θερµαϊκού: «Κατερίνα, Κατερίνα, µη µας κάνεις τώρα τη βαριά/ µε την τσαχπινιά µου τα φαγες κακιά/ Κατερίνα Θεσσαλονικιά». Το τραγούδι όµως που ταυτίστηκε όσο κανένα µε τη συµπρωτεύουσα είναι το «Θεσσαλονίκη µου» του Μανώλη Χιώτη (σε στίχους τού επίσης… όχι Σαλονικιού Χρήστου Κολοκοτρώνη) σε πρώτη εκτέλεση µε τον Στέλιο Καζαντζίδη, τον ίδιο τον συνθέτη και τη Ζωή Νάχη: «Θεσσαλονίκη µου µεγάλη φτωχοµάνα/ εσύ που βγάζεις τα καλύτερα παιδιά/ Θεσσαλονίκη µου µεγάλη φτωχοµάνα/ όπου κι αν πάω σ’ έχω πάντα στην καρδιά…».
Ο Μανώλης Χιώτης γεννιέται στη Θεσσαλονίκη (για την ακρίβεια στον Τενεκέ Μαχαλά, τη σηµερινή Σταυρούπολη) και σε όλη την πορεία του κουβαλάει τις εικόνες της αν και µοιράζει τη ζωή του κυρίως µεταξύ Ναυπλίου, Αθήνας και Αµερικής. Ενας ακόµη ύµνος για την Θεσσαλονίκη γράφτηκε από έναν… Αιγαλεώτη και τραγουδήθηκε από έναν… Τρικαλινό. Είναι η περίφηµη «Θεσσαλονίκη» σε µουσική Γιώργου Ζαµπέτα, σε στίχους του Ηλία Ηλιόπουλου και ερµηνεία του Δηµήτρη Μητροπάνου. «Θεσσαλονίκη είσαι µια/ στον κόσµο δεν είν’ άλλη/ Θεσσαλονίκη µου γλυκιά/ που να ‘χει τέτοια οµορφιά/ και τα δικά σου κάλλη…» .
Το τραγούδι µάλιστα περιλαµβάνεται στον πρώτο δίσκο 45 στροφών που ηχογραφεί ο Μητροπάνος και µάλιστα το 1967. Πέντε χρόνια µετά ο Ζαµπέτας γράφει ένα ακόµη τραγούδι µε θεµατική του τη Θεσσαλονίκη, το «Μαρίνα η Σαλονικιά» και ο ίδιος διηγείται στην βιογραφία του («Και η βρόχα έπιπτε…στρέιτ θρου…» της Ιωάννας Κλειάσιου): «Επαιζα στη Θεσσαλονίκη τότε και είχα παραγγείλει στον Ζοζέφ να µου φτιάξει έναν µπαγλαµά. Τον φτιάχνει ο Ζοζέφ, κατεβαίνω στην Αθήνα να τον πάρω, 5.000 µου λέει, κάνει. Βρε Ζοζέφ τι λες, του λέω, µε σφάζεις! Τον πήρα και ξαναπάω στη Θεσσαλονίκη. Ανέβηκα µε τον Θόδωρα τον Καλπαξίδη, τον χορευτή _ µε τ’ αµάξι του πήγαµε. Του λέω, Θόδωρα, πρέπει να τα βγάλει τα έξοδά του αυτός ο µπαγλάµας. Το βράδυ στο µαγαζί φτιάχνω ένα ρεφρέν: «Μου ‘χει κλέψει, µου ‘χει κλέψει/ µου ‘χει κλέψει την καρδιά/ η Μαρίνα, η Μαρίνα, η Σαλονικιά…», ενώ η Μαρίνα του τραγουδιού ήταν υπαρκτό πρόσωπο (µε άλλο όνοµα) και εκείνη τη χρονιά τραγούδαγε µε τον Ζαµπέτα στις «Αναµνήσεις» στο Καραµπουρνάκι. Ενα ακόµη τραγούδι του Ζαµπέτα που υµνεί (έστω και εµµέσως τη συµπρωτεύουσα και µε αφορµή έναν έρωτα) είναι το «Στον Λευκό Πύργο» (1975) σε στίχους του Ξενοφώντα Φιλέρη και σε πρώτη εκτέλεση από τον ίδιο τον συνθέτη (αν και έχει επικρατήσει η νεώτερη εκτέλεση από τον Κώστα Μακεδόνα):
«Στον Λευκό τον Πύργο πήρα τα φιλιά της/ είχε κι ένα σπίτι στην Καλαµαριά/ από τον Βαρδάρη ήταν η µαµά της/ πάππου προς πάππου Σαλονικιά».
Από «Τα κάστρα του Γεντί Κουλέ» έως τα «Λαδάδικα»
Η Θεσσαλονίκη τραγουδήθηκε για έναν ακόµη _ όχι και και τόσο ευτυχή _ λόγο. Από την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (1912) και µετά η πιο τροµερή φυλακή είναι το περίφηµο Γεντί Κουλέ που δεσπόζει σ’ ένα από τα ψηλότερα σηµεία της πόλης κουβαλώντας φοβερές µνήµες. Μια σειρά τραγουδιών είναι γραµµένα για το Γεντί Κουλέ µε κορυφαίο το «Νύχτωσε χωρίς Φεγγάρι» του Απόστολου Καλδάρα. Πολύ γνωστό είναι το τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη «Τα κάστρα του Γεντί Κουλέ»:
«Τα κάστρα του Γεντί Κουλέ τα πήδηξα µια νύχτα/ και τότες µε περάσανε από µεγάλη δίκη/ στη Θεσσαλονίκη, στη Θεσσαλονίκη».
Το ρεµπέτικο ριζώνει στη µεταπρατική Θεσσαλονίκη που βρίσκεται πλάι στη θάλασσα, έχει επάνω και κάτω µαχαλάδες και ετερόκλητο πληθυσµό (Ελληνες, Εβραίους, Τούρκους, Φραγκολεβαντίνους, Αρµένηδες). Πάντως η πόλη εµπνέει και ποιητές που µελοποιούνται µε τη σειρά τους από µεταγενέστερους συνθέτες. Μια τέτοια περίπτωση είναι αυτή του (επίσης όχι Σαλονικιού, αλλά γεννηµένου στη Μαντζουρία) Νίκου Καββαδία που έγραψε το ποίηµα «Θεσσαλονίκη»:
«Ηταν εκείνη τη νυχτιά που φύσαγε ο Βαρδάρης/ το κύµα η πλώρη εκέρδιζε οργιά µε την οργιά/ σ’ έστειλε ο πρώτος τα νερά να πας για να γραδάρεις/ µα εσύ θυµάσαι τη Σµαρώ και την Καλαµαριά».
Το ποίηµα µελοποιείται από τον Θάνο Μικρούτσικο και περιλαµβάνεται στον δίσκο «Ο Σταυρός του Νότου» που όλος περιλαµβάνει ποίηση του Καββαδία. Η πρώτη εκτέλεση είναι του Γιάννη Κούτρα αλλά επανεκτελείται διαρκώς (πρόσφατα από τα Υπόγεια Ρεύµατα). Δύο ακόµη αντιπροσωπευτικά τραγούδια (που γνώρισαν τεράστια επιτυχία στις αρχές της δεκαετίας του ‘90) έχουν τη δική τους ιστορία. Εδώ, αν και συνθέτης των επιτυχιών είναι Κύπριος _ ο αξέχαστος Μάριος Τόκας _ και ερµηνευτής ο εκ Τρικάλων Δηµήτρης Μητροπάνος, στιχουργός είναι ο Φίλιππος Γράψας που γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Το ένα τραγούδι είναι το «Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη» και το άλλο είναι τα «Λαδάδικα».
Του Δηµήτρη Ν. Μανιάτη TA NEA
