Με αυτά τα λόγια απάντησε ο μαρμαρωμένος βασιλιάς στον θρασύ νεαρό σουλτάνο Μωάμεθ Β' λέγοντας καθαρά πως η Πόλη δεν άνηκε ούτε σε αυτόν αλλά ούτε σε κανέναν άλλο για μα την παραδώσει αλλά όλοι τους ήταν πρόθυμοι να δώσουν και τη ζωή τους για να την υπερασπιστούν. Η μετέπειτα ιστορία είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους ενώ τα γεγονότα που προηγήθηκαν της αλώσεως μάλλον παραμένουν άγνωστα. Ύστερα από τη μάχη του Ματζικέρτ το 1071 και την ήττα των Βυζαντινών από τους Σελτζούκους η αντίστροφη μέτρηση για το τέλος της ένδοξης αυτοκρατορίας είχε αρχίσει. Τους επόμενους αιώνες το Βυζάντιο δεχόταν το ένα χτύπημα μετά το άλλο είτε από τους Σελτζούκους είτε από τους Δυτικούς χάνοντας σχεδόν όλα τα εδάφη του. Το ερώτημα που πλανιόταν στην βασιλίδα ήταν το εξής: Να υποταχτούμε στους Τούρκους ή στους Δυτικούς. Οι Τούρκοι ήθελαν την κυριαρχία της Πόλης, την αίγλη και τα πλούτη που της είχαν απομείνει ενώ οι Δυτικοί ήθελαν επιπλέον την θρησκευτική και πολιτιστική υποδούλωση των Βυζαντινών υπό τη σκέπη του Πάπα. Ο λαός αναφώνησε '' κάλλιο του Τούρκου το σπαθί παρά του Φράγγου το πουγγί''. Η άρχουσα τάξη και κυρίως ο Κ. ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ήταν ''ενωτικός'' βλέποντας τον κίνδυνο υπαρκτό μπροστά του. Όμως οι μνήμες των κατοίκων της Πόλης ήταν νωπές από τις φρικαλεότητες των καθολικών μετά την πρώτη άλωση το 1204. Επίσης η κακομεταχείριση στα κατεχόμενα εδάφη από τους Δυτικούς και η σχετικά καλύτερη ή άγνωστη αντιμετώπιση από τους Τούρκους έκανε τους καθολικούς περισσότερο απεχθείς από τους απεχθείς ανατολίτες. Οι κατά σειρά τελευταίοι αυτοκράτορες του Βυζαντίου ήταν ο Μανουήλ ο Β' (1391-1425), ο γιός του Ιωάννης ο Η' (1425-1448) και ο αδερφός του Ιωάννη Κωνσταντίνος ΙΑ' (1449-1453). Ο Μανουήλ μόλις ανέλαβε αναζήτησε βοήθεια από τη Δύση. Επί 2,5 χρόνια περιπλανιέται σαν ζητιάνος στις αυλές των δυτικών, τη Βενετία, στη Γαλλία, στην Αγγλία, στην Αραγονία ζητώντας απεγνωσμένα βοήθεια με φτωχά όμως αποτελέσματα. Ευτυχώς για την αυτοκρατορία ο σουλτάνος Βαγιαζίτ ηττάται από τον Ταμερλάνο στην Άγκυρα το 1402 και η Πόλη ανασαίνει. Με την ενθρόνιση του Ιωάννη όμως τα πράγματα είχαν γίνει και πάλι άσχημα. Ο αυτοκράτορας μεταβαίνει στη Βενετία το 1437 και το 1439 υπογράφεται η συνένωση των εκκλησιών γεγονός που εξοργίζει το λαό της Πόλης ο οποίος δεν την αποδέχτηκε ποτέ. Ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να συμβιβαστεί για να εξασφαλίσει βοήθεια από τον Πάπα μάταια όμως. Το 1449 ενθρονίζεται μετά από μαχητικές ζυμώσεις ο Κωνσταντίνος και τότε ξεκινάει ο γολγοθάς του ιδίου αλλά και της πληγωμένης Πόλης. Η στέψη του δεν έγινε μετά βαϊων και κλάδων, όπως συνηθιζόταν, λόγω των οικονομικών προβλημάτων της Πόλης. Το πρώτο πράγμα που έκανε ήταν να ενισχύσει την άμυνα της Πόλης. Γι αυτό το λόγο δημεύει τα ιερά σκεύη των εκκλησιών, λόγω της κρισιμότητας της στιγμής για να εξοικονομίσει πόρους, αλλά υποσχέθηκε να τα επιστρέψει στο τετραπλάσιο αν ο Θεός έσωζε τη βασιλεύουσα. Έπειτα μάζεψε προμήθειες για να αντιμετωπίσει την οθωμανική λαίλαπα που βρισκόταν επί ποδός. Τέλος επισκεύασε τα τείχη όπου χρειαζόταν. Η μάχη ήταν άνιση αλλά ο μαρμαρωμένος αποδείχτηκε αντάξιος των ενδόξων βασιλέων του παρελθόντος δίνοντας το τέλος που άρμοζε στην υπερχιλιετή αυτοκρατορία πεθαίνοντας ως απλός στρατιώτης. Ο μύθος του εξέθρεψε πολλές γενεές στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν ως το 1821 αλλά και μέχρι και τον προηγούμενο αιώνα. Τα αίτια της καταστροφής δεν πρέπει να αναζητηθούν στο 1453, ούτε στην κερκόπορτα, ούτε στον Ουρβανό, ούτε στο συντριπτικό αριθμητικό πλεονέκτημα των Τούρκων. Η αυτοκρατορία κατέρρευσε για τους λόγους που εξέθεσε ο Αριστοτέλης στα πολιτικά του. ''Η κοινωνία καταστρέφεται όταν μεταξύ των πολιτών της υπάρχουν μεγάλες διαφορές στις περιουσίες και στα αξιώματα''. Η αναξιοκρατία που επικράτησε σε όλες τις βαθμίδες της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, θρησκευτικής ζωής ήταν η ταφόπλακα του Βυζαντίου. Ταξικές αδικίες, απλήρωτοι στρατιώτες, δολοπλοκίες βασιλέων που έφταναν στο σημείο να συνεργαστούν με τον σουλτάνο για να εξασφαλίσουν το θρόνο, βάζοντας σε κίνδυνο τη βασιλίδα, ανάξιοι ιεράρχες που απολάμβαναν πλούσια τα ελέη του Κυρίου κρυμμένοι στα μοναστήρια τους, κόπωση από τους πολύχρονους εξαντλητικούς πολέμους και άνοδος των Σελτζούκων συνθέτουν το σκηνικό της καταστροφής. Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ αποτελεί στη συνείδηση του νέου ελληνισμού την πιο σεβαστή μορφή της βυζαντινής κληρονομιάς. Δεν δραπέτευσε στα δύσκολα, δεν λυπήθηκε τη ζωή του, δεν πρόδωσε την Πόλη του. Αντίθεντα εξήντλησε τα περιθώρια τόσο στο πολιτικό επίπεδο όσο και στο στρατιωτικό για να περισώσει την πληγωμένη αυτοκρατορία. Βοήθεια δεν ήρθε από πουθενά, εκτός από τον πολέμαρχο Ιουστινιάνη, γεγονός που καταδεικνύει τη σκέψη της Δύσης αλλά και την σάπια νοοτροπία των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου όπου οι πολλοί για το προσωπικό τους συμφέρον θυσίαζαν διαρκώς το συμφέρον της Πόλης έως και τους ύστατους χρόνους. Οι συνέπειες για τον ελληνισμό τεράστιες έως και τον τελευταίο διωγμό του 1955. Η σύγχρονη ελληνική ιστορία από το 1821 μέχρι τον εμφύλιο και τις μέρες μας δείχνει ότι δεν μάθαμε τίποτα από την τρομερή εκείνη καταστροφή και τις άλλες που ακολούθησαν με προεξάρχουσα την μικρασιατική τραγωδία. Σήμερα βρισκόμαστε εκ νέου σε δύσκολο σταυροδρόμι. Ελπίζω και εύχομαι οι ιστορικοί του μέλλοντος να μην μιλάνε για μια νέα τραγωδία του ελληνισμού στις μέρες που έλαχε να ζήσουμε. Και δυστυχώς στις μέρες μας δεν υπάρχει πια Παλαιολόγος για να δώσει τον υπέρ πάντων αγώνα έστω και αν το μοιραίο έρθει τελικά....
