Εξ άλλου το κρίσιμο δεν είναι τι θα προτιμούσε ο ίδιος, αλλά τι υπαγορεύει η (αμείλικτη πλέον) πραγματικότητα. Ποια είναι η κατάσταση με δυο λόγια; Αφήνουμε ένα πολύπειρο τραπεζικό στέλεχος - το οποίο σε καμιά περίπτωση δεν διάκειται εχθρικά προς τη μεγάλη τραπεζική συγχώνευση των Alpha Bank και Eurobank! -να την περιγράψει:
«Ας υποθέσουμε ότι βρισκόμαστε πάνω σε ένα κρουαζιερόπλοιο, το οποίο διαθέτει τέσσερις πολυτελείς σουίτες. Κι ας υποθέσουμε ότι ενοποιούμε τις δύο απ' αυτές για να φτιάξουμε μια πολύ μεγαλύτερη και πιο πολυτελή. Δεν καταλαβαίνω τη χρησιμότητά της, αν το πλοίο πέσει στα βράχια»...
Αυτός ο διάχυτος φόβος λοιπόν ορίζει το οικονομικό και το πολιτικό παιχνίδι της χώρας μας αυτή την περίοδο. Οι περισσότερες εκτιμήσεις των διεθνών και των εγχώριων οικονομικών παραγόντων συγκλίνουν στην απειλή ενός «ξαφνικού θανάτου», ο οποίος, λόγω της δραματικής κατάστασης της οικονομίας και του εκτροχιασμού όλων των στόχων τρόικας και κυβέρνησης, μπορεί να επέλθει ακόμη και χωρίς εξωτερική «συνέργεια» (π.χ. την άρνηση της τρόικας να καταβάλει την... «επόμενη δόση»).
Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση πολλοί, από την Κομισιόν και τους λοιπούς ευρωκράτες μέχρι την εγχώρια διαπλοκή και τις κομματικές τους εκφράσεις, ουρλιάζουν προς τα δύο μεγάλα κόμματα: «Βρείτε τα τώρα! Κι αν δεν μπορείτε, τραβάτε σε εκλογές για να τα βρείτε μετά». Εξ ου και η φιλολογία περί «συναίνεσης» απασχολεί τα ΜΜΕ πολύ περισσότερο από το πραγματικό πρόβλημα: την κατάρρευση της χώρας. Η οποία μπορεί να προκληθεί ακόμη και εξαιτίας των περιπλοκών στη διαδικασία που αποφασίστηκε στις 21 Ιουλίου.
Πόσο εύκολες όμως είναι αυτές οι επιλογές, ακόμη κι ένα βήμα πριν από τον γκρεμό;
Δεν θέλει κάλπες
Πέρυσι, λίγο πριν από τις εκλογές στην Αυτοδιοίκηση, στις 25 Οκτωβρίου 2010, ο πρωθυπουργός έδωσε διακαναλική συνέντευξη, στο πλαίσιο της οποίας είχε πει:
♦ «Θα πρέπει να συναθροίσουμε όλες τις εξελίξεις στη χώρα και, αν βρεθούμε σε αδιέξοδο, τότε ο λαός θα πρέπει να αποφασίσει αν θα πάμε μπροστά ή όχι».
♦ «Δεν έχω λόγο και πρόθεση να πάω σε εθνικές εκλογές, αλλά, αν βαρύνει η κατάσταση σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα μιας κυβέρνησης να προωθεί τις αλλαγές, θα υπάρξει η απόφαση του ελληνικού λαού».
♦ Ως προς το αποτέλεσμα των αυτοδιοικητικών εκλογών, που θα γίνονταν σε λίγες μέρες, είχε δηλώσει: «Οι αγορές αξιολογούν το αποτέλεσμα των εκλογών». Επιπλέον «πρέπει να στέλνουμε ξεκάθαρα μηνύματα στο εξωτερικό αλλά και σε όσους επιδιώκουν την αποσταθεροποίηση της χώρας για μικροπολιτικούς ή άλλους λόγους».
♦ Όταν του ετέθη ευθέως το ερώτημα αν η αποτυχία της κυβέρνησης στην οικονομία θα είναι ο πραγματικός λόγος τυχόν προσφυγής στην κάλπη, με μια επιδεικτική παύση απέφυγε να το απαντήσει επιβεβαιώνοντας όσους υποστήριζαν από τότε (!) αυτήν ακριβώς την άποψη - τα κείμενά μας εκείνων των ημερών, κυρίως στην ιστοσελίδα του «Π», είναι αδιάψευστος μάρτυρας...
Έκτοτε, τίποτε δεν έχει αλλάξει. Το ρεπορτάζ του «Π» λέει ότι ο Γ. Παπανδρέου θα πάει σε εκλογές μόνο αν βρεθεί μπροστά στο ενδεχόμενο μιας κατάρρευσης της οικονομίας. Ως εκ τούτου αγνοεί τις πιέσεις συγκροτημάτων ΜΜΕ και επιχειρηματιών που θεωρούν ότι οι εκλογές είναι μονόδρομος. Επίσης αγνοεί τις εισηγήσεις από το εσωτερικό της κυβέρνησης και του κόμματος που τον παροτρύνουν για στήσιμο της κάλπης πριν επιδεινωθεί το κοινωνικό κλίμα και πριν η οικονομία χτυπήσει κόκκινο συναγερμό με μη αναστρέψιμα αποτελέσματα.
Οι δύο «τάσεις»
Στην πραγματικότητα οι εισηγούμενοι να γίνουν τώρα εκλογές έχουν δύο κεντρικά επιχειρήματα:
1) Αν η χώρα βρεθεί στο κόκκινο, ίσως η προεξοφλημένη «ελεγχόμενη» ή «μερική» ή «επιλεκτική» χρεοκοπία γίνει - κάτι... όχι δύσκολο! -ανεξέλεγκτη, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα είχε καταστροφικό αντίκτυπο και στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ, το οποίο θα γνώριζε μια πολιτική συντριβή χωρίς προηγούμενο.
2) Αν η κυβέρνηση συνεχίσει να σέρνεται εγκλωβισμένη στο «σπιράλ θανάτου» της οικονομίας και οι κοινωνικές αντιδράσεις γίνουν εκρηκτικές, ίσως ο Σαμαράς, που αδυνατεί να δημιουργήσει ρεύμα εξουσίας, να μετατρέψει μια απλή νίκη σε αυτοδυναμία.
3) Αν σήμερα το ΠΑΣΟΚ χάσει με διαχειρίσιμη διαφορά και αποτρέψει την αυτοδυναμία της Ν.Δ., θα καταφέρει να επιβάλει τους όρους του σε μια υποχρεωτική συγκυβέρνηση.
Όμως δεν σκέπτονται έτσι όλοι και μέχρι στιγμής, όπως όλα δείχνουν, ούτε ο πρωθυπουργός. Αντιθέτως κορυφαία στελέχη και υπουργοί με κεντρικό κυβερνητικό ρόλο στον πυρήνα των μεταρρυθμίσεων, όπως ο Λοβέρδος, ο Ρέππας και ο Παπαϊωάννου, προτιμούν μια συγκυβέρνηση με τη Ν.Δ. χωρίς εκλογές. Οι λόγοι είναι απλοί:
1) Μια συγκυβέρνηση χωρίς εκλογές θα αποτυπώσει τον εκλογικό και πολιτικό συσχετισμό του 2009. Άρα θα επισημοποιηθεί, τη χειρότερη ώρα της κρίσης, το πολιτικό προβάδισμα του ΠΑΣΟΚ και θα αναγνωριστεί η πρωτοκαθεδρία του στον ρόλο του «υπεύθυνου διαχειριστή».
2) Η Ν.Δ. - που ήδη έχει συναινέσει στην Παιδεία και στο ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, έχει ανοίξει τον δρόμο για ευρείες μεταρρυθμίσεις μέσω της αναθεώρησης του Συντάγματος και ταυτίζεται με τον Βενιζέλο στην «αναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου» - θα εγκλωβιστεί, ελλείψει σαφούς σχεδίου εξόδου από το σπιράλ του οικονομικού θανάτου της χώρας, στη συνευθύνη για ό,τι συμβεί το επόμενο διάστημα.
3) Ο Σαμαράς, συναινώντας στο πλαίσιο που έχουν ορίσει τρόικα και κυβέρνηση, θα είναι αδύνατον, ύστερα από μια συγκυβέρνηση με αυτούς τους όρους, να διεκδικήσει μόνος την εξουσία.
Με απλά λόγια, ο στόχος της άποψης αυτής, την οποία δείχνει να συμμερίζεται ο πρωθυπουργός, είναι να συμπαρασύρει Ν.Δ. και Σαμαρά σε ενδεχόμενη κατάρρευση είτε της χώρας είτε της κυβέρνησης είτε και των δύο. Γι' αυτό δεν είναι λίγοι όσοι λένε ότι στη ΔΕΘ ίσως ο Γ. Παπανδρέου απευθύνει επισήμως πρόσκληση στον πρόεδρο της Ν.Δ. για συγκυβέρνηση μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον από τα καυτά ζητήματα της οικονομίας σε μια αμιγώς πολιτική ατζέντα.
Όπως προϋπολογίζουν κάποιοι ειδικοί της πολιτικής επικοινωνίας, μια ενδεχόμενη άρνηση του Σαμαρά να αναλάβει μέρος της ευθύνης αυτή την κρίσιμη ώρα θα του πετσοκόψει το ηγετικό προφίλ και θα τον περιορίσει σε ρόλο «ανεύθυνου» και πλειοδοτούντος «διαμαρτυρόμενου». Ωστόσο παραγνωρίζουν το ενδεχόμενο να αναδειχθεί τελικά η αδυναμία ενός πρωθυπουργού που δεύτερη φορά... «παραιτείται» ενώπιον του κύριου πολιτικού του αντιπάλου. Ο οποίος θα έχει κάθε λόγο να αρνηθεί τον αρραβώνα μιας κυβέρνησης σε αποδρομή προτιμώντας έναν γάμο με την κοινωνία στην κάλπη.
Ακόμη όμως και αν ο ελληνικός λαός, αγριεμένος από το μέγεθος της οικονομικής καταστροφής, αρνηθεί την αυτοδυναμία στον Σαμαρά, το πιθανότερο είναι ότι μια πολύ πιθανή συγκυβέρνηση θα γίνει με καταγεγραμμένο το πολιτικό προβάδισμα της Ν.Δ. και με το ΠΑΣΟΚ σε άγνωστη αυτή την ώρα κατάσταση...
Η επόμενη μέρα
Ένας ακόμη λόγος για να προτιμάται από το πρωθυπουργικό επιτελείο η συγκυβέρνηση χωρίς κάλπη είναι ο... Βενιζέλος. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Οικονομικών φαίνεται πως ανέλαβε με τη βεβαιότητα - ή μήπως... διαβεβαίωση; - μιας σύντομης προσφυγής σε εκλογές. Έτσι έλπιζε ότι μια διαχειρίσιμη ήττα του ΠΑΣΟΚ, με τον ίδιο άφθαρτο, θα μπορούσε να του ανοίξει τον δρόμο προς την «επόμενη μέρα» της παράταξης.
Ποιος όμως είναι τόσο... κορόιδο στις μέρες μας; Όσοι εξ αρχής εκτιμούσαμε ότι ο Βενιζέλος παγιδεύτηκε αναλαμβάνοντας την ηλεκτρική καρέκλα του υπουργού Οικονομικών επιβεβαιωθήκαμε από τον ίδιο, όταν στις 22.8 δήλωσε: «Ανέλαβα μία δυσβάστακτη ευθύνη, το ξέρετε πολύ καλά ότι αυτό έγινε χωρίς να το επιθυμώ ή να το επιδιώκω και, προκειμένου να φέρω σε πέρας αυτή την αποστολή που τη θεωρώ εθνική, έχω κατά πάσα πιθανότητα θυσιάσει οποιαδήποτε πολιτική μου προοπτική». Στην πραγματικότητα ο «Μπένι» εκλήθη:
♦ Να χρεωθεί το μέχρι τότε αποτέλεσμα των επιλογών Παπανδρέου, Παπακωνσταντίνου και τρόικας.
♦ Να υπογράψει, μέσω του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου, το δυσκολότερο μέρος της εφαρμογής των «μεταρρυθμίσεων», την ώρα που ο εμπνευστής του Μεσοπρόθεσμου και προκάτοχός του απολάμβανε την άνεση των εμπορικών συμφωνιών και των «φιλολαϊκών» ρουσφετιών για τα αυθαίρετα από τη θέση του ΥΠΕΚΑ - ενδεχομένως και τον ρόλο του σκιώδους και χωρίς πολιτικές ευθύνες ρυθμιστή του τραπεζικού τοπίου.
♦ Να πέσει μαζί με τον Παπανδρέου, αν η χώρα οδηγηθεί σε ανεξέλεγκτη κατάρρευση χάνοντας κάθε φιλοδοξία να τον διαδεχθεί.
Από την πλευρά του ο πρωθυπουργός σαφώς θα προτιμούσε να δώσει τη... βέρα στον Σαμαρά στο επίπεδο της διακυβέρνησης, καθιστώντας τον συνένοχο στην καταστροφή, παρά να παραχωρήσει το... μονόπετρο της διαδοχής στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ στον Βενιζέλο ακολουθώντας τη μοίρα του Σημίτη, ο οποίος, παραδίδοντας το δικό του δαχτυλίδι στον Παπανδρέου, υπέγραψε την πολιτική του εξαφάνιση.
Με αυτά τα δεδομένα είναι εύκολο να συμπεράνουμε ότι ο πρωθυπουργός θα παίξει τα χαρτιά του με κριτήριο την πολιτική του επιβίωση, η οποία στην καλύτερη περίπτωση περνάει μέσα από μια «πρόταση γάμου» στον Σαμαρά. Πάντα όμως με τον κίνδυνο να προκύψει μια ανεξέλεγκτη κατάρρευση, η οποία θα στείλει στον κάλαθο των αχρήστων κάθε πολιτικό σχεδιασμό - και κυρίως τη χώρα οριστικά στα Τάρταρα...
Ανοιχτή η επίσημη χρεοκοπία
Καμπανάκι, κίτρινη ή κόκκινη κάρτα; Όποια κι αν είναι η επίσημη τοποθέτηση του καθενός, το μήνυμα του οίκου αξιολόγησης Fitch την Τρίτη δεν σηκώνει παρερμηνείες στη μετάφραση, όπως κάποιες πλευρές επιχείρησαν ξεχνώντας για λίγο τα καλά αγγλικά τους... Μπορεί λοιπόν κάποιοι να διάβασαν «βελτίωση», πλην όμως ο οίκος αξιολόγησης αναφέρει συγκεκριμένα ότι η εμπιστοσύνη των αγορών για την Ελλάδα «θα αργήσει πολύ να επιστρέψει».
Για να το κάνει σαφές παρέπεμψε και στην έκθεση της 13ης Ιουλίου, όταν είχε υποβαθμίσει τη χώρα μας από B+ σε CCC. Τότε ο οίκος είχε αξιολογήσει το ελληνικό χρέος ως «υψηλού κινδύνου». Η βαθμολογία αυτή αντιστοιχεί σε «πραγματικό κίνδυνο χρεοκοπίας» (κατά τη Fitch) και βρίσκεται ένα μόλις επίπεδο πάνω από τις οικονομίες σε καθεστώς πτώχευσης.
Η Fitch απειλεί...
Με δυο λόγια η Fitch αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο χρεοκοπίας, κυρίως λόγω της αβεβαιότητας για το αν οι ιδιώτες θα συμμετάσχουν τελικά στη χρηματοδότηση της Ελλάδας, αλλά κάνει λόγο και για σημαντικές προκλήσεις από την επιδείνωση της μακροοικονομικής προοπτικής της χώρας. Κατά τον οίκο η συμμετοχή και μόνο των ιδιωτών στο δεύτερο πρόγραμμα στήριξης της Ελλάδας θα διαμορφώσει κατάσταση περιορισμένης χρεοκοπίας (restricted default).
Εδώ η αναπομπή που κάνει αφορά μια παλαιότερη έκθεση (6.6), η οποία σημείωνε ότι μια ανταλλαγή ομολόγων θα προκαλέσει υποβάθμιση του ελληνικού χρέους από το CCC σε C. Ότι δηλαδή μία χρεοκοπία είναι πολύ πιθανή βραχυπρόθεσμα. Η αξιολόγηση CCC, όπως αναφέρει, αναγνωρίζει ότι η χρεοκοπία είναι μια πραγματική πιθανότητα.
Όλα αυτά σε ένα περιβάλλον στο οποίο οι φήμες βοούν ότι οι οίκοι αξιολόγησης θα αποφασίσουν πολύ σύντομα για το αν θα βαθμολογήσουν την Ελλάδα σε καθεστώς επιλεκτικής ή περιορισμένης χρεοκοπίας. Οι ίδιες φήμες επιμένουν ότι το πιο πιθανό είναι η Ελλάδα να βρεθεί σε καθεστώς περιορισμένης χρεοκοπίας, δηλαδή σε καθεστώς C.
Ήδη, μετά την υποβάθμιση της χώρας από τη Moody's σε καθεστώς Ca (high default risk ή υψηλός κίνδυνος χρεοκοπίας), και η Standard and Poors υποβάθμισε την Ελλάδα στη ζώνη CC. Κάτι ανάλογο λοιπόν αναμένεται και από τη Fitch, η οποία, όπως συνηθίζουν οι οίκοι - που ποτέ δεν αιφνιδιάζουν... -, έριξε την τροχιοδεικτική βολή. Ο οίκος μάλιστα ενδέχεται να μην υποβαθμίσει την Ελλάδα στην κλίμακα CC, αλλά στη C, οπότε η Ελλάδα θα πέσει αμέσως σε καθεστώς περιορισμένης χρεοκοπίας.
Κλειδί για μια τέτοια εξέλιξη θα είναι και το αν η Φινλανδία θα επιμείνει στο θέμα των εγγυήσεων (κάτι που δεν φαίνεται να αλλάζει), οπότε πολλοί παράγοντες των αγορών θεωρούν ότι θα προκληθεί πιστωτικό γεγονός διευκολύνοντας το σενάριο της χρεοκοπίας. Από εκεί και πέρα, με βάση το... καλό σενάριο, η βαθμολογική χρεοκοπία θα κρατήσει τρεις μήνες, με βάση το μεσαίο πέντε μήνες και με βάση το κακό σενάριο οκτώ μήνες.
Ένα κρίσιμο ερώτημα από εκεί και πέρα είναι εάν, σε περίπτωση περιορισμένης χρεοκοπίας, οι κάτοχοι των ασφαλίστρων κινδύνου (CDS) θα ζητήσουν να... πληρωθούν. Μπορεί η ανταλλαγή των ελληνικών ομολόγων να μην συνιστά πιστωτικό γεγονός, αλλά, σε περίπτωση που η χώρα βρεθεί σε περιορισμένη χρεοκοπία, οι πιέσεις θα ενταθούν. Και η Αθήνα δεν θα έχει λόγο. Τον λόγο θα τον έχει η Διεθνής Ένωση Ανταλλάξιμων Οικονομικών Προϊόντων και Παραγώγων (ISDA), η μόνη που μπορεί να γνωμοδοτήσει για ένα πιστωτικό γεγονός (αν είναι ή όχι) και να αποφασίσει αν θα πληρωθούν τα CDS...
