σε ένα μεγάλο οικολογικό έγκλημα που συντελείται στο βουνό της Καστοριάς και των Ιωαννίνων, το οποίο είναι ενταγμένο στο δίκτυο Natura 2000. Ενεργές νάρκες κρυμμένες στο έδαφος, χειροβομβίδες και επικίνδυνα βλήματα όλμων ξεχασμένα στα μονοπάτια του δάσους, συνθέτουν ένα εκρηκτικό σκηνικό που απειλεί το οικοσύστημα της περιοχής.
Οι γκρίζες ζώνες
Οι ειδικοί από τη «Διεθνή Εκστρατεία για την Απαγόρευση των Ναρκών» κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, τονίζοντας μάλιστα ότι δεν είναι γνωστές οι ακριβείς τοποθεσίες των ναρκοπεδίων που υπάρχουν τόσο στον Γράμμο όσο και στο Βίτσι. Υπολογίζεται, όμως, ότι πάνω από 40 χιλιάδες στρέμματα γης κρύβουν νάρκες. Οι περισσότερες από αυτές τις εκτάσεις παραμένουν αχαρτογράφητες από τις υπηρεσίες του Στρατού και αποτελούν απειλή για το περιβάλλον.
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν αρκετές «ύποπτες» τοποθεσίες στο βουνό, οι οποίες είναι παγιδευμένες με νάρκες. Για παράδειγμα, σε ορισμένα σημεία του όρους Τσάρνο, οι κτηνοτρόφοι αποφεύγουν να βόσκουν τα κοπάδια τους. Επιπλέον, οι ντόπιοι αναφέρουν μία τοποθεσία έξω από την Αετομηλίτσα, η οποία ενδέχεται να διατηρεί ναρκοπέδιο, ενώ οι περισσότεροι ισχυρίζονται με βεβαιότητα ότι έξω από το χωριό Χιονάτο υπάρχει επίσης ναρκοπέδιο, το οποίο δεν έχει προσεγγίσει ακόμα καμία υπηρεσία.
«Η ύπαρξη ναρκών και άλλων βλημάτων αποτελεί όνειδος για μία χώρα που θέλει να σέβεται το οικοσύστημα και τον δασικό της πλούτο», τονίζει ο ερευνητής της «Καλλιστώ» Γιώργος Μερτζάνης και συνεχίζει: «Ολο αυτό το πολεμικό υλικό πρέπει να συλλεγεί από το δάσος και να καταστραφεί αμέσως. Είναι επιτακτική ανάγκη, για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη φύλαξη του περιβάλλοντος».
Εθνικό Πάρκο
Ο Γράμμος, βάσει ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης, έχει προταθεί να ανακηρυχτεί σε Εθνικό Πάρκο από το 2009. Η πρόταση αυτή, όμως, εκκρεμεί και δεν εφαρμόστηκε ποτέ από τα αρμόδια όργανα της πολιτείας, στερώντας από τη δασική περιοχή ένα ολοκληρωμένο σχέδιο προστασίας.
Παράλληλα, η ύπαρξη τέτοιων επικίνδυνων στρατιωτικών υλικών αποτελεί πηγή κινδύνου και για τους ερευνητές αλλά και για οποιονδήποτε άλλον ανυποψίαστο περιπατητή βρίσκεται μέσα στο δάσος.
Πρόσφατα, μάλιστα, μία επιχείρηση ρουτίνας της «Καλλιστώ», παραλίγο να μετατραπεί σε τραγωδία. Οι επιστήμονες της οικολογικής οργάνωσης ήθελαν να παρατηρήσουν μία αρκούδα, η οποία είχε ραδιοσημανθεί με ειδικό κολάρο στην περιοχή του Γράμμου, κοντά στην παραμεθόριο με την Αλβανία.
Οι οικολόγοι συμβουλεύτηκαν τους χάρτες που είχαν μαζί τους και ακολούθησαν τα ασφαλή μονοπάτια που τους έχουν υποδείξει οι ντόπιοι κτηνοτρόφοι. Ομως, τα πράγματα είχαν απροσδόκητη εξέλιξη. Ενώ περπατούσαν αμέριμνοι, βρήκαν στις παρυφές του δάσους μία σκουριασμένη χειροβομβίδα.
Αμέσως η αποστολή διακόπηκε. Η ομάδα της «Καλλιστώ» ειδοποίησε την Αστυνομία Νεστορίου και μαζί με κλιμάκιο του Ελληνικού Στρατού έσπευσαν στην περιοχή για να ελέγξουν το πολεμικό υλικό. Το κλιμάκιο διαπίστωσε ότι η χειροβομβίδα που βρήκαν οι ερευνητές ήταν ενεργή και αμέσως ειδικοί πυροτεχνουργοί την απενεργοποίησαν.
«Οποιαδήποτε αποστολή και αν κάνουμε, ακόμα και σε έναν απλό περίπατο, πάντα προμηθευόμαστε χάρτες για να ξέρουμε πού βαδίζουμε μέσα στον Γράμμο», λέει στη Real planet ο ερευνητής Νίκος Νικίσιανης, ο οποίος περπατάει χρόνια την οροσειρά του Γράμμου και συνεχίζει: «Ωστόσο, συμβουλευόμαστε πάντα τους κτηνοτρόφους, οι οποίοι γνωρίζουν καλύτερα από εμάς για το ποια μέρη πρέπει να αποφεύγουμε».
Οι ερευνητές επαγρυπνούν
Οι διεθνείς συνθήκες, τις οποίες έχει συνυπογράψει και η χώρα μας, επιβάλλουν να εξετάζονται λεπτομερώς οι επιπτώσεις των ναρκών στο περιβάλλον και να απομακρύνονται άμεσα, καθώς υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι για ολόκληρο το οικοσύστημα. Επιπλέον, οι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτή η ανάγκη γίνεται πιο επιτακτική, ειδικά όταν πρόκειται για ναρκοπέδια που βρίσκονται μέσα στη δασική περιοχή του Γράμμου πάνω από μισό αιώνα.
«Προφανώς υπάρχει κίνδυνος και για τα άγρια ζώα που ζουν μέσα σε ξεχασμένα ναρκοπέδια», παρατηρεί ο Γιώργος Μερτζάνης και συνεχίζει: «Ενα μεγάλο ζώο, όπως η αρκούδα ή ο λύκος, έχει τη δυνατότητα να ενεργοποιήσει μία νάρκη. Αυτό θα ήταν καταστροφή. Το οικοσύστημα θα έχανε έναν μεγάλο θηρευτή και, ενδεχομένως, από μία έκρηξη να ξεσπούσε φωτιά. Ολα αυτά είναι ενδεχόμενα που θα πρέπει να εξεταστούν».
Αλλωστε, μία μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε το 2007 στον Γράμμο, κατέκαψε 35.000 στρέμματα δάσους, λόγω του ότι δεν μπορούσε να επιχειρήσει η Πυροσβεστική Υπηρεσία. Τότε τα… αναμνηστικά πολεμοφόδια που άφησε ο εμφύλιος πόλεμος στο οικοσύστημα, άρχισαν να σκάνε από παντού και να επιδεινώνουν το δύσκολο έργο 20 δασοκομάντος, οι οποίοι, με κίνδυνο της ζωής τους, προσπαθούσαν απεγνωσμένα να κατασβήσουν τη φωτιά.
Μπίζνες
Αδοξο τέλος είχε πρόσφατη προσπάθεια αποναρκοθέτησης του Γράμμου. Το έργο, συνολικού προϋπολογισμού 4,4 εκατομμυρίων ευρώ, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Ο εισαγγελέας Κοζάνης Ιωάννης Κούτρας, με ένα πόρισμα-καταπέλτη, κατηγόρησε τους αρμόδιους της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και Ηπείρου ότι δεν τήρησαν τις προδιαγραφές του έργου, με αποτέλεσμα η αποναρκοθέτηση, που είχε ενταχθεί σε κοινοτικό πρόγραμμα, να τελματώσει. Την υπόθεση, μάλιστα, ερευνά και το ΣΔΟΕ. Πλέον, είναι υπαρκτός ο κίνδυνος η Ευρωπαϊκή Ενωση να ζητήσει πίσω τα χρήματα που έχει διαθέσει για το έργο.
Σπάνιος και ξεχωριστός βιότοπος
Η συνολική έκταση της οροσειράς του Γράμμου είναι 86 χιλιάδες στρέμματα. Μέσα στην περιοχή, απαράμιλλης περιβαλλοντικής αξίας, ο επισκέπτης θα συναντήσει πληθώρα δασικών οικοσυστημάτων όπως πεύκα, έλατα αλλά και οξιές. Συνολικά φιλοξενεί 186 είδη πανίδας, πολλά από τα οποία βρίσκονται υπό εξαφάνιση. Ο Γράμμος είναι βιότοπος της αρκούδας αλλά και του λύκου, ενώ στα δάση του βρίσκουν καταφύγιο το ζαρκάδι και το αγριοκάτσικο. Επίσης, στην υποαλπική ζώνη του Γράμμου φιλοξενούνται μεγάλοι πληθυσμοί σπάνιων πουλιών.
