ερμηνείες για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Αν, για παράδειγμα, φιλοξενείτε έναν φίλο σας για κάποιες μέρες και εκείνος ξαφνικά σας ανακοινώσει στη δεύτερη μέρα ότι πρόκειται τελικά να φύγει νωρίτερα, εσείς απευθείας θα αρχίζετε να αναρωτιέστε τους πιθανούς λόγους που άλλαξαν τα σχέδιά του.
Κάθε φορά που ένας άνθρωπος συμπεριφέρεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο ή αποτυγχάνει σε μια συγκεκριμένη εργασία, ο εγκέφαλός μας αυτόματα βρίσκει μια ιστορία για το πώς και το γιατί συνέβη αυτό. Αποδίδουμε δηλαδή το αποτέλεσμα σε συγκεκριμένα είδη αιτιακών παραγόντων.
Η θεωρία της κοινωνικής απόδοσης εξετάζει τις διαδικασίες που ακολουθούμε νοητικά, για να αποδώσουμε αίτια σε γεγονότα, αλλά και το πώς αυτά επιδρούν στη σκέψη, τις συμπεριφορές και τα συναισθήματά μας. Καθώς ο κοινωνικός κόσμος γύρω μας είναι πολύπλοκος, οι άνθρωποι έχουμε την τάση να τον απλοποιούμε γνωστικά και συνήθως καταλήγουμε σε ορισμένες βασικές αρχές, που μας βοηθούν να κατηγοριοποιήσουμε, να οργανώσουμε και να ερμηνεύσουμε όλα όσα συμβαίνουν στην καθημερινότητά μας.
Ο Heider ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να θεωρητικοποιήσει το πώς οι άνθρωποι αποδίδουν αιτίες στον κόσμο γύρω τους. Υποστήριξε ότι κρίνουμε και αποδίδουμε αιτίες σύμφωνα με δύο βασικούς παράγοντες: τους ατομικούς και τους περιβαλλοντικούς. Ατομικοί είναι οι παράγοντες που αναφέρονται σε κάποια πλευρά του ίδιου του ατόμου, όπως στην προσωπικότητά του, και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες αφορούν εξωτερικές συνθήκες, την κατάσταση δηλαδή στην οποία βρισκόμαστε.
Ο Heider ήταν και ο πρώτος που παρατήρησε επίσης την τάση να επιλέγουμε κυρίως τα εσωτερικά, παρά τα εξωτερικά αίτια, όταν προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε συμπεριφορές και γεγονότα. Έχουμε την τάση να υποτιμούμε την επίδραση των περιβαλλοντικών παραγόντων και να αποδίδουμε τα διάφορα γεγονότα κυρίως σε ατομικούς παράγοντες. Σε αυτό το σημείο είναι που μίλησε για το φαινόμενο που αποτέλεσε στη συνέχεια έναν από τους βασικούς όρους στο πλαίσιο των θεωριών απόδοσης: το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης.
Ένα παράδειγμα: Αν κάποιος σας πάρει τη θέση στην ουρά, η άμεση αντίδρασή σας θα είναι να σκεφτείτε πόσο ανεύθυνος και ανόητος είναι αυτός ο άνθρωπος. Αλλά στην πραγματικότητα, μπορεί αυτός ο άνθρωπος ποτέ να μην έχει ξαναπάρει τη θέση άλλου και ίσως να είναι η πρώτη φορά που αναγκάστηκε να το κάνει, επειδή αλλιώς θα χάσει την πτήση του ή επειδή κάτι άσχημο και επείγον συνέβη σε έναν συγγενή του.
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι έχουν αποδείξει ότι το σφάλμα απόδοσης το χρησιμοποιούμε κυρίως για τους άλλους, μα σπάνια για εμάς. Όταν κάνουμε κάτι, έχουμε πάντα έναν καλό λόγο γι’ αυτή μας την πράξη, αλλά είναι συνήθως οι άλλοι άνθρωποι που μας φαίνονται «προβληματικοί» ή λάθος. Ένα άλλο κλασικό παράδειγμα είναι όταν κάποιος δεν απαντά στις κλήσεις μας. Είναι πολύ πιθανό να σκεφτούμε ότι είναι ανεύθυνος και ότι δεν αξίζει να ασχολούμαστε μαζί του.
Όμως, το σφάλμα απόδοσης μας υπενθυμίζει ότι μπορεί να υπάρχουν κι άλλοι λόγοι που κάποιος δεν απαντά στις κλήσεις μας. Ίσως του συμβαίνει κάτι άσχημο στη ζωή του και δεν έχει διάθεση να μιλήσει. Ίσως να οδηγεί, να είναι πολύ απασχολημένος με τη δουλειά του.
Πολύ σχετικό με το σφάλμα απόδοσης είναι επίσης η τάση μας να παίρνουμε τα πράγματα πολύ προσωπικά. Ίσως θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε το «σφάλμα εγωκεντρικότητας». Αυτό περιγράφει την καθημερινή εμπειρία της αλληλεπίδρασης με ανθρώπους που δεν μας φέρονται ευγενικά. Αυτό που λαμβάνουμε είναι ασέβεια· κάποιος λέει κάτι που μας κάνει να νιώθουμε ότι μας προσβάλει ή μας αγνοεί.
Όμως, αν κάνουμε ένα βήμα πίσω για να αναγνωρίσουμε το θεμελιώδες σφάλμα απόδοσης, δεν θα νιώθουμε άσχημα τόσο συχνά. Ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων είναι ευγενικοί, αλλά περνούν ορισμένες δυσκολίες, παρόμοιες με αυτές που περνάμε κι εμείς. Όταν μας αγνοούν ή δεν μας λένε ευχαριστώ, όταν κρατάμε την πόρτα για εκείνους, να θυμάστε ότι μπορεί απλά να υποφέρουν σιωπηλά, να έχουν μια άσχημη μέρα.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι πρέπει να φτάσουμε στο άλλο άκρο· να δεχόμαστε τις συνειδητές προσβολές των άλλων ή να δικαιολογούμε κάθε άσχημη πράξη τους. Απλά την επόμενη φορά που θα θυμώσετε αμέσως με μια αντίδραση και πριν ξεσπάσετε, σκεφτείτε ότι τα πράγματα μπορεί να μην είναι ακριβώς όπως φαίνονται.
Πηγή
